«Φοβόμουν μήπως μου ρίξει οξύ, επειδή δεν ανταποκρινόμουν»
Από ένα μήνυμα στο LinkedIn η 37χρονη Νεφέλη βρέθηκε στο επίκεντρο μιας ιστορίας stalking, με αίσιο τέλος για την ίδια. Οπως περιγράφει στα «ΝΕΑ», πριν από δύο χρόνια ένας συμφοιτητής της, με τον οποίο είχε γνωριστεί 10 χρόνια πριν, την προσέγγισε για μια επαγγελματική συνεργασία. Ωστόσο, γρήγορα φανέρωσε τις πραγματικές προθέσεις του. «Στην αρχή δεν πήγε το μυαλό μου ότι είχε διαφορετικούς σκοπούς, γιατί η εν λόγω πλατφόρμα είναι αρκετά απρόσωπη και επαγγελματική. Η κατάσταση, όμως, άρχισε να γίνεται ανυπόφορη. Ξεκίνησα να τον βρίσκω δήθεν τυχαία σε μέρη όπου βρισκόμουν. Μετά άρχισαν τα μηνύματα ερωτικού και σεξουαλικού περιεχομένου. Οταν του ζήτησα να μην έχει άλλη επικοινωνία μαζί μου, άρχισε να με ψάχνει στον εργασιακό μου χώρο. Επαιρνε τηλέφωνο και ντρεπόμουν, δεν ήθελα οι προϊστάμενοί μου να γνωρίζουν. Εφτασα στο σημείο να φοβάμαι να πάω στη δουλειά μου. Η πιο ακραία σκέψη μου ήταν μήπως με τραυματίσει, μήπως μου ρίξει οξύ, επειδή δεν ανταποκρινόμουν σε αυτό που ήθελε. Επειτα από έξι μήνες αποφάσισα να προχωρήσω σε εξώδικο. Μόλις το έλαβε, μου έστειλε δύο επιθετικά μηνύματα για το πόσο απογοητευμένος είναι που σκέφτομαι έτσι για εκείνον και ότι θέλω να καταστρέψω τη φήμη του. Ευτυχώς, όμως, φοβήθηκε και έκτοτε δεν με έχει ενοχλήσει…».
Η εμμονική παρακολούθηση, όπως είναι γνωστό το stalking στα ελληνικά, έχει έρθει στο προσκήνιο μετά τη μεγάλη εμπορική επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς «Baby Reindeer». Τι είναι, όμως, ακριβώς το stalking, πώς προστατεύει τα θύματα ο νόμος και ποια είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν με σκοπό να προστατευτούν από έναν stalker;
Το προφίλ του θύτη
Σύμφωνα με τη δικαστική ψυχολόγο Ερη Ιωαννίδου, ένας όρος που αποδίδει επαρκώς το stalking είναι η παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση. «Εμπεριέχει το στοιχείο της εμμονής. Η παρακολούθηση είναι επαναλαμβανόμενη, ανεπιθύμητη, εμμονική, επίμονη και προκαλεί τον τρόμο και την ανησυχία. Επιφέρει, δε, πολύ μεγάλη αλλαγή στη ζωή του θύματος. Δηλαδή, αισθάνεται συνεχώς ότι απειλείται, ακόμα και όταν δεν υπάρχει κάποιος άμεσος κίνδυνος. Απειλείται, επίσης, η ιδιωτικότητά του, με αποτέλεσμα αυτό να έχει συνέπειες στην ψυχική και στη σωματική υγεία του, στα οικονομικά του αλλά και στις διαπροσωπικές σχέσεις του. Το stalking εκδηλώνεται τόσο σε φυσικό όσο και σε διαδικτυακό επίπεδο, ενώ συχνά οι δύο αυτές κατηγορίες συνδυάζονται».
Οσον αφορά το προφίλ του θύτη, η ειδικός σημειώνει ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Οπως επισημαίνει, στην πλειοψηφία τους οι δράστες είναι άνδρες, ενώ το ηλικιακό εύρος αλλά και το ακαδημαϊκό υπόβαθρο ποικίλλουν. «Κάποιο σημαντικό ποσοστό έχει ποινικό μητρώο ή αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι αυτά τα άτομα πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή. Αλλες κατηγορίες stalker αφορούν άτομα που έχουν ανάγκη για οικειότητα και την αναζητούν με έναν τρόπο που μπορεί να είναι απρόσφορος – ανθρώπους που αναζητούν μια κοινωνική επαφή».
Υπάρχει, βέβαια, και η πιο επικίνδυνη κατηγορία, αυτή του αρπακτικού. «Ο όρος στα αγγλικά είναι predatory stalker, όπου εκεί συναντάμε ένα αποκλίνον ενδιαφέρον για το θύμα, ένα σεξουαλικό ενδιαφέρον και ουσιαστικά το stalking είναι ένα μέσο για τον τελικό στόχο που μπορεί να είναι η σεξουαλική επίθεση ή η επίθεση γενικά», αναφέρει χαρακτηριστικά η δικαστική ψυχολόγος, επισημαίνοντας ότι «περίπου στο 50% των υποθέσεων θύτης είναι ο πρώην σύζυγος ή σύντροφος που αισθάνεται ότι έχει απορριφθεί».
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ερρικα Καζάνη, δικηγόρος του Κέντρου «Διοτίμα», σημειώνει ότι το stalking αποτελεί (και) μορφή έμφυλης βίας που συνήθως εναλλάσσεται και με άλλες, όπως η λεκτική και η σωματική. «Εναλλάσσεται, επίσης, σε επίπεδο τόνων. Δηλαδή, από μια πρόταση για επανασύνδεση μεταξύ πρώην συντρόφων εξελίσσεται σε εξύβριση σε περίπτωση άρνησης και μετά σε πιο ρητή απειλή».
Μπορεί να κρατήσει χρόνια
Ολα αυτά καθιστούν το θύμα καθηλωμένο σε μια κατάσταση άμυνας και συνεχούς επαγρύπνησης, γεγονός ιδιαιτέρως ψυχοφθόρο, με την Ερη Ιωαννίδου να αναφέρει ότι η εμμονική αυτή παρακολούθηση μπορεί να κρατήσει πάρα πολύ καιρό, ακόμα και χρόνια, κάτι που εξαρτάται και από το πώς θα διαχειριστεί την υπόθεση. «Υπάρχουν περιπτώσεις που τα θύματα κατήγγειλαν περιστατικά stalking έπειτα από 100 παρενοχλήσεις», αναφέρει χαρακτηριστικά. Οπως εξηγεί, από την πλευρά της, η Ερρικα Καζάνη, αυτό που ενδιαφέρει νομικά στο stalking είναι και η υποκειμενική αντίληψη του θύματος, δηλαδή αν το άτομο αυτό το εκλαμβάνει ως απειλή. «Επειδή η έμφυλη βία είναι σε έναν βαθμό κανονικοποιημένη, πολλές φορές τα θύματα stalking δεν είναι σίγουρα αν πρόκειται για ποινικό αδίκημα ή όχι», λέει, τονίζοντας πως «ασφαλώς πρόκειται για ποινικό αδίκημα και για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι σημαντική η ενημέρωση και η ανάδειξη της έμφυλης διάστασης τέτοιου είδους αδικημάτων».
Οι αμφιβολίες
Πράγματι, όπως μαρτυρά και η 37χρονη Νεφέλη, τα όρια στο stalking μπορεί να γίνουν δυσδιάκριτα και γεννιούνται αμφιβολίες για το κατά πόσο αυτό που συμβαίνει συνιστά αδίκημα. «Υπήρχαν πάντα μέσα μου ερωτήματα. Μήπως υπερβάλλω; Μήπως είναι απλώς ερωτευμένος μαζί μου; Μήπως δεν είναι τόσο επικίνδυνος όσο μπορεί να νιώθω;», παραδέχεται, με τη δικαστική ψυχολόγο να συμπληρώνει πως, παρά τις όποιες αμφιβολίες, καμία υπόθεση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με ελαφρότητα. «Ολες μπορεί να έχουν κλιμάκωση και όλες μπορεί να καταλήξουν σε κάτι ενδεχομένως επικίνδυνο για το θύμα».
Οι ειδικοί δίνουν ρητές οδηγίες. Το θύμα πρέπει να διακόπτει κάθε επικοινωνία με τον δράστη, να ενημερώνει τους οικείους του – γιατί πολλές φορές οι θύτες τούς προσεγγίζουν -, να καταστρώνει και να εφαρμόζει ένα αναλυτικό πλάνο ασφαλείας το οποίο θα το βοηθάει να αισθάνεται και να είναι περισσότερο ασφαλές στο σπίτι του, στις διαδικτυακές και τηλεφωνικές του επικοινωνίες, και φυσικά να ζητάει βοήθεια και να λαμβάνει νομική και ψυχολογική συμβουλευτική.
Νέος Ποινικός Κώδικας
Η ποινικοποίηση της παρακολούθησης ή καταδίωξης
Πώς, όμως, προστατεύει ο νόμος τα θύματα; Στον νέο Ποινικό Κώδικα προβλέπεται η ποινικοποίηση της παρακολούθησης ή καταδίωξης που προκαλεί ανησυχία ή τρόμο. «To αδίκημα του stalking τυποποιείται στο άρθρο 333 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο εντάσσεται στο άρθρο της απειλής και απαιτείται ως στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης ή πρόκλησης τρόμου και ανησυχίας στο θύμα. Πριν από την ισχύ του νέου Ποινικού Κώδικα, αν το αδίκημα τελούνταν από πρώην σύζυγο ή σύντροφο, επρόκειτο για επιβαρυντική περίσταση και συνυπήρχε με τις αντίστοιχες διατάξεις του νόμου για την ενδοοικογενειακή βία. Πλέον με τη θέση σε ισχύ του νέου Ποινικού Κώδικα και την τροποποίηση του νόμου για την ενδοοικογενειακή βία, η ενδοοικογενειακή απειλή συνιστά διακριτό αδίκημα, πρόκειται για πλημμέλημα που τιμωρείται με φυλάκιση και διώκεται αυτεπάγγελτα λόγω τέλεσής του σε ενδοοικογενειακό πλαίσιο», καταλήγει η Ερρικα Καζάνη.