Η αιώνια κρίση της γαλλικής Πέμπτης Δημοκρατίας
Η Γαλλία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο πολιτικής θύελλας, καθώς ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν επιχείρησε να αποτρέψει τον πλήρη εκτροχιασμό της μεταρρυθμιστικής του στρατηγικής διορίζοντας τον Σεμπαστιάν Λεκορνί στη θέση του πρωθυπουργού, έπειτα από την κατάρρευση της κυβέρνησης Φρανσουά Μπαϊρού. Η αποτυχία του τελευταίου δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη επεισόδιο στη χρόνια πολιτική αστάθεια της χώρας, αλλά αντανακλά τον βαθύτερο θεσμικό κόμπο που έχει δημιουργηθεί γύρω από την Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία. Το υπερπροεδρικό της μοντέλο, σχεδιασμένο για να παρέχει ευρύ περιθώριο κινήσεων στον αρχηγό του κράτους, μοιάζει πλέον ανίκανο να ανταποκριθεί στην εποχή της πολιτικής πολυδιάσπασης και της κοινωνικής δυσπιστίας.
Ο Μπαϊρού, που ανέλαβε την πρωθυπουργία τον Δεκέμβριο του 2024, επιχείρησε να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας ύψους 45 δισ. ευρώ, με περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και αυξήσεις φόρων. Χωρίς στήριξη στην Εθνοσυνέλευση, επέλεξε να θέσει το σχέδιό του σε ψήφο εμπιστοσύνης, την οποία έχασε συντριπτικά (364 κατά – 194 υπέρ), οδηγώντας σε πτώση της κυβέρνησης και σε ένα πολιτικό σοκ που χαρακτηρίστηκε «αυτοκτονικό». Η επόμενη μέρα βρίσκει τον Λεκορνύ επικεφαλής μιας κυβέρνησης που καλείται να εφαρμόσει την ίδια δύσκολη ατζέντα, σε συνθήκες κοινωνικής δυσφορίας και θεσμικού παραλύματος.
Ωστόσο, ο Λεκορνί έχει τρία πλεονεκτήματα που ενδέχεται να του επιτρέψουν να επιβιώσει πολιτικά. Πρώτον, η εντολή του Μακρόν να διαβουλευθεί με τα κόμματα πριν σχηματίσει κυβέρνηση σηματοδοτεί μια στροφή προς πιο κοινοβουλευτικές πρακτικές σε ένα προεδρικό σύστημα. Δεύτερον, σε αντίθεση με τους τεχνοκράτες προκατόχους του, είναι πολιτικός καριέρας, χωρίς σκάνδαλα και με σχέσεις εμπιστοσύνης εντός του πολιτικού κόσμου. Και τρίτον, η μετριοπαθής αριστερά (σοσιαλιστές, οικολόγοι, κομμουνιστές) έχει αποδεσμευτεί από την ηγεμονία της ριζοσπαστικής Γαλλίας Ανυπότακτης, γεγονός που μπορεί να ανοίξει περιθώρια για τακτικές συμμαχίες.
Το γαλλικό πολιτικό αδιέξοδο φωτίζει όμως και κάτι ευρύτερο: τη διάθεση μιας κοινωνίας να συγκρουστεί μετωπικά για ζητήματα που αλλού αντιμετωπίζονται με παθητικότητα. Η πρόσφατη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού στη Γαλλία βασίστηκε σε πρόβλεψη ελλείμματος 15 δισ. ευρώ έως το 2035 και προκάλεσε τεράστιες κινητοποιήσεις και έντονο δημόσιο διάλογο. Την ίδια στιγμή, η Ισπανία καλύπτει με κρατικές μεταβιβάσεις άνω των 48 δισ. ευρώ τον ετήσιο δομικό «τρύπο» του ασφαλιστικού της συστήματος, χωρίς το ζήτημα να έχει περάσει στο ευρύ πολιτικό προσκήνιο. Η αντίθεση αυτή δεν είναι δευτερεύουσα: δείχνει πως η σιωπή δεν εξασφαλίζει σταθερότητα, απλώς καθυστερεί την κρίση.
Η εμπειρία της Γαλλίας υπενθυμίζει ότι οι δημοσιονομικές ανισορροπίες δεν είναι απλώς λογιστικοί δείκτες αλλά πυροκροτητές πολιτικών αναταράξεων. Όταν η κοινωνία χάνει την εμπιστοσύνη της στην ικανότητα του κράτους να ελέγχει τα δημόσια οικονομικά, η πολιτική σταθερότητα γίνεται εύθραυστη. Η Ισπανία –και όχι μόνο– θα έπρεπε να το δει αυτό ως προειδοποίηση: όχι για να μιμηθεί το συγκρουσιακό γαλλικό στυλ, αλλά για να συνειδητοποιήσει ότι η αναβολή των δύσκολων συζητήσεων έχει κόστος. Η «σιωπή των αριθμών» δεν είναι ουδετερότητα· είναι επιλογή, και μάλιστα επικίνδυνη. Αν η Γαλλία μιλά με πάθος για τα θεμέλια της ευημερίας της, ίσως το πιο σώφρον για τους υπόλοιπους είναι να αρχίσουν, έστω και αργά, να κάνουν το ίδιο.