Γιατί δεν γίνεται ειρήνη στην Ουκρανία: Το «ναρκοπέδιο» που χωρίζει το Κίεβο από τη Μόσχα

Ρωσία, ΗΠΑ και Ουκρανία φαίνεται να συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι η συμφωνία για τον τερματισμό του σχεδόν τετραετούς πολέμου πλησιάζει. Ωστόσο, όπως δήλωσε ο Ντόναλντ Τραμπ, παραμένουν «ένα ή δύο πολύ δύσκολα, πολύ επίπονα ζητήματα».

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, δύο από τα πιο ακανθώδη σημεία στο αμερικανικό σχέδιο 20 σημείων αφορούν το εδαφικό και τη διαχείριση του μεγαλύτερου πυρηνικού σταθμού της Ευρώπης, που βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή.

Το Κρεμλίνο συμμερίζεται την εκτίμηση του Τραμπ ότι οι συνομιλίες βρίσκονται «στο τελικό στάδιο». Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αναμένεται να συναντήσει Ευρωπαίους ηγέτες στη Γαλλία στις 6 Ιανουαρίου, αν και κάθε αδιέξοδο θα μπορούσε να τινάξει τη συμφωνία στον αέρα.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν επιμένει στην απαίτησή του για πλήρη έλεγχο της βιομηχανικής περιοχής του Ντονμπάς, παρά την πρόταση συμβιβασμού του Ζελένσκι. Οι ρωσικές δυνάμεις κατέχουν σχεδόν όλο το Λουγκάνσκ και περίπου το 75% του Ντόνετσκ, με τη Μόσχα να στοχεύει και τις πόλεις Σλοβιάνσκ και Κραματόρσκ.

«Δεν μπορούμε απλά να αποσυρθούμε, είναι παράνομο», τόνισε ο Ζελένσκι. «Εκεί ζουν άνθρωποι, 300.000 άνθρωποι… Δεν μπορούμε να χάσουμε αυτούς τους ανθρώπους».

Η πρόταση για αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη

Ο Ουκρανός πρόεδρος έχει προτείνει την αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από την περιοχή, ώστε να δημιουργηθεί αποστρατιωτικοποιημένη ή ελεύθερη οικονομική ζώνη υπό ουκρανικό έλεγχο, εφόσον οι Ρώσοι αποσυρθούν σε ίση απόσταση. Η γραμμή επαφής θα επιτηρείται από διεθνείς δυνάμεις.

Αναλυτές εκτιμούν ότι είναι δύσκολο ο Πούτιν να αποδεχθεί κάτι τέτοιο, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν να προωθούνται. «Αν οι αρχές στο Κίεβο δεν θέλουν να επιλύσουν αυτό το ζήτημα ειρηνικά, θα λύσουμε όλα τα προβλήματα με στρατιωτικά μέσα», δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος.

Οι δύο πλευρές εμφανίζονται εξαντλημένες, ενώ το Ινστιτούτο Μελέτης του Πολέμου εκτιμά ότι η Ρωσία θα χρειαστεί έως το 2027 για να κατακτήσει το υπόλοιπο Ντονέτσκ, εφόσον διατηρήσει τον τρέχοντα ρυθμό.

Το σχέδιο Ζελένσκι προβλέπει επίσης την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από περιοχές όπως το Χάρκοβο, το Σούμι, το Ντνιπροπετρόφσκ και το Μυκόλαϊβ. Παρ’ όλα αυτά, χωρίς πρόοδο στο Ντόνετσκ, μια ειρηνευτική συμφωνία θεωρείται ανέφικτη.

Ο απεσταλμένος του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσάκοφ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να μην υπάρχουν στρατεύματα στο Ντονμπάς, «ούτε ρωσικά ούτε ουκρανικά», αλλά υπογράμμισε ότι η περιοχή θα πρέπει να ενταχθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Ο πυρηνικός σταθμός Ζαπορίζια υπό ρωσικό έλεγχο

Από τον Μάρτιο του 2022, η Ρωσία ελέγχει τον πυρηνικό σταθμό Ζαπορίζια στο Ενεργοντάρ, στις όχθες του Δνείπερου. Οι έξι αντιδραστήρες του παραμένουν σε κατάσταση ψυχρής διακοπής, ενώ η Ουκρανία συνεχίζει να παρέχει ηλεκτρική ενέργεια για τη διατήρηση της ασφάλειας του σταθμού.

Για την επαναλειτουργία του απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις, μεταξύ άλλων για την αποκατάσταση του φράγματος Καχόβκα, που παρείχε νερό ψύξης. Το Κίεβο ζητά η περιοχή να αποστρατιωτικοποιηθεί και να μετατραπεί σε ελεύθερη οικονομική ζώνη.

Η αμερικανική πρόταση προβλέπει κοινή διαχείριση του σταθμού από ΗΠΑ, Ρωσία και Ουκρανία, κάτι που το Κίεβο θεωρεί μη ρεαλιστικό. Προτείνει αντ’ αυτού συνεκμετάλλευση με τις ΗΠΑ σε ποσοστό 50-50, με τις ΗΠΑ να καθορίζουν τη διάθεση της παραγόμενης ενέργειας.

Ο επικεφαλής της Rosatom, Αλεξέι Λικατσόφ, υποστηρίζει ότι μόνο η Ρωσία μπορεί να λειτουργήσει με ασφάλεια τον σταθμό, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτό το ενδεχόμενο χρήσης της ενέργειας από την Ουκρανία στο πλαίσιο διεθνούς συνεργασίας. Παρά ταύτα, η έλλειψη εμπιστοσύνης καθιστά δύσκολο κάθε συμβιβασμό.

Έλλειψη εμπιστοσύνης παρά τη θετική ρητορική

Η πρόοδος στις διαπραγματεύσεις παραμένει περιορισμένη, καθώς απουσιάζει η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Όταν ο Τραμπ υποστήριξε ότι ο Πούτιν «θέλει να δει την Ουκρανία να πετυχαίνει», ο Ζελένσκι απάντησε ότι «δεν εμπιστεύεται τους Ρώσους και δεν εμπιστεύεται τον Πούτιν».

Η Μόσχα, από την πλευρά της, κατηγόρησε το Κίεβο για επίθεση με drones σε κατοικία του Πούτιν, χωρίς να παρουσιάσει αποδείξεις. Η Ουκρανία αρνήθηκε την κατηγορία, κάνοντας λόγο για πρόσχημα νέων ρωσικών επιθέσεων.

Τα υπόλοιπα αγκάθια των συνομιλιών

Το Κίεβο ζητά εγγυήσεις ασφάλειας τύπου ΝΑΤΟ και διατήρηση στρατού 800.000 ανδρών. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη ενδέχεται να συνυπογράψουν σχετική συμφωνία, αλλά η Ρωσία απορρίπτει κάθε παρουσία ευρωπαϊκών στρατευμάτων στο ουκρανικό έδαφος.

Επιπλέον, οι οικονομικές απώλειες της Ουκρανίας εκτιμώνται σε 800 δισ. δολάρια. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ εξετάζουν τη δημιουργία επενδυτικού ταμείου, ενώ τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην Ευρώπη θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, κάτι που η Μόσχα μέχρι στιγμής απορρίπτει.

Η Ρωσία αντιτίθεται επίσης στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ενώ η προοπτική ένταξης στην ΕΕ παραμένει μακρινή, τόσο για πολιτικούς όσο και για θεσμικούς λόγους.

Πιθανό δημοψήφισμα για τη συμφωνία

Ο Ζελένσκι επικαλείται δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι το 87% των Ουκρανών επιθυμεί ειρήνη, αλλά το 85% απορρίπτει οποιαδήποτε παραχώρηση του Ντονμπάς. Θεωρεί ότι κάθε συμφωνία πρέπει να εγκριθεί μέσω δημοψηφίσματος, με 60ήμερη εκεχειρία για την προετοιμασία του.

Το Κρεμλίνο αντιδρά, υποστηρίζοντας ότι μια προσωρινή εκεχειρία θα παρατείνει τη σύγκρουση. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι κατανοεί αυτή τη θέση. Παρ’ όλα αυτά, ο Ζελένσκι επιμένει πως χωρίς λαϊκή ψήφο, καμία ειρηνευτική συμφωνία δεν θα έχει ισχύ.