Στιγμές «Terror» ζωντανεύουν στο Θέατρο Βασιλάκου Μαριάννα Τόλη θέτοντας ηθικά διλήμματα
Το συγκλονιστικό έργο του Γερμανού συγγραφέα Φέρντιναντ φον Σίραχ «Terror», έχοντας γνωρίσει τεράστια επιτυχία σε εβδομήντα και πλέον σκηνές στην Ευρώπη και την Αμερική, παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Θέατρο Βασιλάκου Μαριάννα Τόλη. Στο τρίτο του ανέβασμα στην Ελλάδα, το έργο συνεχίζει να είναι σε σκηνοθεσία Γιώργου Οικονόμου, μετάφραση Ευαγγελίας A. Νάνου και διασκευή Μιρέλλας Παπαοικονόμου, με έναν εξαιρετικό θίασο πρωταγωνιστών: Νίκος Ορφανός, Γιάννης Στεφόπουλος, Μαριάννα Πολυχρονίδη, Φιόνα Γεωργιάδη, Γιώργος Σπάνιας, Αντώνης Αντωνάκος.
Η ιστορία τοποθετείται στις 26 Μαΐου, λίγο μετά τις οχτώ το απόγευμα, ένα αεροπλάνο της Lufthansa ταξιδεύει από το Βερολίνο προς στο Μόναχο με 164 επιβάτες, υπό καθεστώς ομηρίας. Η διαταγή του τρομοκράτη προς τον πιλότο είναι να το ρίξει στο γήπεδο Allianz Arena του Μονάχου, κατά τη διάρκεια του αγώνα Γερμανίας – Αγγλίας, τον οποίο παρακολουθούν 70.000 φίλαθλοι.
Η Γερμανική κυβέρνηση ενημερώνεται άμεσα και δύο μαχητικά αεροσκάφη απογειώνονται. Παρακολουθούν την κατάσταση από απόσταση αναπνοής περιμένοντας οδηγίες. Ο νόμος απαγορεύει ρητά στους πιλότους των μαχητικών να καταρρίψουν το πολίτικό αεροσκάφος. Δεν σκοτώνεις αθώους για να προστατέψεις άλλους αθώους. Παραβαίνοντας τις διαταγές όμως ο σμηναγός Λαρς Κοχ το καταρρίπτει για να προστατέψει τους φιλάθλους του γηπέδου. Επικαλείται την αριθμητική διαφορά.
Το έργο «Terror» είναι ένα δικαστικό δράμα όπου οι θεατές ως ένορκοι καλούνται να κρίνουν, να αθωώσουν ή να καταδικάσουν τον Λαρς Κοχ γι. Αυτή του την πράξη που είχε ως αποτέλεσμα τον βίαιο θάνατο 160 ανθρώπων.
Ο Γιώργος Οικονόμου μιλάει στα «Νέα» για το «Terror», τη θυσία των λίγων για τους πολλούς και τα ηθικά διλήμματα.
Γιώργος Οικονόμου
Επιστρέφετε με το «Terror» μετά την πανδημία. Τι σας δένει με το έργο που σας κάνει να θέλετε να το φέρετε ξανά στη σκηνή;
Το έργο δεν ολοκλήρωσε τον κύκλο του κυρίως λόγω της πανδημίας. Η θεματική του είναι διαχρονική αλλά και ανησυχητικά επίκαιρη. Καλεί τους συντελεστές και τους θεατές της παράστασης να ακονίσουν το μυαλό τους. Κι οι θεατές πάντα ανταποκρίνονται. Βουτάν σε θέματα και διλλήματα ηθικής, φιλοσοφικής και πολιτικής φύσης με ενδιαφέρον και όρεξη. Είναι από τις περιπτώσεις παραστάσεων που η διαδραστικότητα ελκύει αντί να προκαλεί αμηχανία. Έχω την αίσθηση πως τον τελευταίο καιρό στην Ελλάδα έχουμε πέσει στα βαθιά νερά της αρλούμπας και έχουμε αποκοπεί από κοσμοϊστορικά γεγονότα, εξελίξεις και ιδέες τυρβάζοντας περί τον εαυτό μας. Το θέατρο έχει την ικανότητα να μας ξυπνάει από το λήθαργο. Αυτή η παράσταση το κάνει αυτό χωρίς μεγαλοστομίες και χωρίς να κουράζει.
Μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης με το συγκεκριμένο κείμενο, έχετε εμβαθύνει πλέον στην ουσία του; Έχει αλλάξει η οπτική σας γι’ αυτό;
Σίγουρα έχω σκεφτεί πολύ τα θέματα που παρουσιάζονται. Θέλοντας και μη διότι οι περισσότεροι θεατές θεωρούν πως ως σκηνοθέτης πρέπει να έχω δαμάσει πολλές αλήθειες και νάχω βρει τις λύσεις. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει. Ο ρόλος μου είναι να σκηνοθετήσω το έργο και ως εκ τούτου να αναδείξω και την σημαντικότητα των ερωτημάτων. Πιστεύω πως η ουσία κι η αξία του TERROR βρίσκεται στον τρόπο που διαχειρίζεται διαχρονικές απορίες και θέτει ερωτήματα. Βέβαια έρχονται στιγμές που αυτά τα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν σε χρόνο DT. Στιγμές «Terror»!
Η παράσταση που ανεβάζετε στο θέατρο Βασιλάκου, πώς είναι πλέον;
Με ανανεωμένο θίασο, νέους συνεργάτες και σε έναν νέο σκηνικό χώρο μιλάμε για μια καινούργια παράσταση κι όχι ένα revival. Μια απλή μεταφορά δεν θα με ενδιέφερε καθόλου και θα αδικούσε τους ηθοποιούς και το αποτέλεσμα. Η παράσταση στηρίζεται κατά κύριο λόγο στους ηθοποιούς και η συνεργασία μαζί τους οφείλει να είναι δημιουργική. Ειδικά όταν συνεργάζεσαι με ηθοποιούς αυτού του επιπέδου. Ένα απλό copy paste θα ήταν βλακώδες και εξαιρετικά βαρετό.
Εν δράσει ο θίασος της παράστασης «Terror»…
Πόσο επηρεάζει αυτή η διάδραση με το κοινό, τις ισορροπίες και την εξέλιξη της παράστασης;
Και πολύ αλλά και καθόλου. Το «Terror» είναι μια δίκη. Η σύμβαση του συγγραφέα είναι πως ένορκοι σ ’αυτή τη δίκη είναι οι θεατές. Άρα η παράσταση ενσωματώνει αναγκαστικά την απεύθυνση στην πλατεία. Οι χαρακτήρες προσπαθούν να χειραγωγήσουν το κοινό. Βεβαίως όμως η παράσταση δεν επηρεάζεται από το κοινό της βραδιάς. Δεν λέμε, σήμερα έχουμε νέους ας παίξουμε αναλόγως κι αν τους δούμε να κουράζονται ας ρίξουμε ένα αστειάκι. Η παράσταση είναι η παράσταση. Αυτή που κοπιάσαμε να στήσουμε. Παίζουμε το έργο μας και στο τέλος οι θεατές καλούνται να αποφασίσουν. Βέβαια μας ενδιαφέρει πολύ η απόφαση του κοινού. Είναι ο κορύφωση της βραδιάς και πάντα αφορμή για συζητήσεις. Λατρεύω το stand up comedy αλλά η διαδραστικότητα του «Terror» είναι άλλου τύπου.
Εσείς αν ήσασταν στη θέση του σμηναγού, τι θα αποφασίζατε;
Ευτυχώς δεν νομίζω πως χωράω πια στο πιλοτήριο ενός Eurofighter.
… που μιλά για τη θυσία των λίγων για τους πολλούς επαναφέροντας στη συζήτηση διαχρονικά ερωτήματα και ηθικά διλήμματα
Η θυσία των λίγων για τη σωτηρία των πολλών, δικαιώνει την πράξη του σμηναγού;
Κατά τον σμηναγό την δικαιώνει. Αυτό δεν μειώνει καθόλου το τραύμα. Δεν το ξεπλένει. Είναι μια πολύ δύσκολη και ηθικά θαρραλέα απόφαση. Επί της ουσίας μια βάναυση απόφαση. Την στιγμή που εξαπολύει τον πύραυλο και καταρρίπτει το αεροπλάνο της γραμμής, την στιγμή που όπως τον κατηγορεί η εισαγγελέας «ζυγίζει ζωές» κάνει μια απόλυτα συνειδητοποιημένη επιλογή. Αντίλογος σ ‘αυτή την επιλογή σίγουρα υπάρχει και είναι πάρα πολύ σοβαρός. Εκεί πάνω παίζεται όλη η δίκη. Η δουλειά του σκηνοθέτη είναι άλλη. Δεν καλούμαι να δικαιώσω ή όχι τον πιλότο. Καλούμε να δουλέψω με τον ηθοποιό (τον Γιώργο Σπάνια) για να πλάσουμε έναν χαρακτήρα που βαθιά μέσα του πιστεύει πως έπραξε το σωστό και είναι έτοιμος να υπερασπιστεί τις θέσεις του και να υποστεί τις επιπτώσεις. Το τι πιστεύω εγώ είναι τελείως άνευ σημασίας.
Το «μη χείρον βέλτιστον» που εφάρμοσε, αποτελεί τελικά μέτρο της ηθικής μας;
Δεν ξέρω, όπως δεν ξέρω αν ο στόχος αγιάζει τα μέσα. Φοβάμαι πως ότι και να σας πω θα είναι τελείως υπερφίαλο. Αυτά είναι φιλοσοφικά ζητήματα κι ερωτήματα που παραμένουν ουσιαστικά αναπάντητα. Ο δρόμος της ηθικής φιλοσοφίας είναι μάλλον ο πιο δύσβατος. Σπούδασα Φιλοσοφία στην Οξφόρδη και σας λέω μετά λόγου γνώσεως πως η μεγάλη πλειοψηφία των καθηγητών της φιλοσοφίας ήταν τέρμα αλκοολικοί και καταθλιπτικοί (κατάσταση που έχει περιγράψει εμπνευσμένα ο Tom Stoppard στο έργο Jumpers). Τυχαίο; Εξού και είπα να κάνω κάτι άλλο στη ζωή μου.
Το ζύγισμα των ανθρώπινων ψυχών που κάνει το δικαστήριο, πόσο θεμιτό είναι για τη δικαιοσύνη που υποτίθεται ότι είναι αμερόληπτη;
Το δικαστήριο δεν ζυγίζει ψυχές. Η εισαγγελέας κατηγορεί τον πιλότο πως το έκανε όταν αποφάσισε να σκοτώσει λίγους για να σώσει πολλούς. Ο πρόεδρός μας (Νίκος Ορφανός) είναι αυστηρά αμερόληπτος.