Ο Τραμπ και το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας
Εχει γίνει σχεδόν πια ρουτίνα να τελειώνει κάθε χρόνος με μια συζήτηση για την «πολυκρίση» και να αναγνωρίζεται η δυσκολία πρόβλεψης ενός μέλλοντος που φαίνεται να εγκυμονεί κινδύνους όπως νέους πολέμους, πανδημίες, οικονομικές κρίσεις και καταστροφές από την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, το 2025 πρόσθεσε ένα μοναδικά τοξικό συστατικό σε αυτό το μείγμα: την επιστροφή στον Λευκό Οίκο του Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου οι ασταθείς, παράνομες πολιτικές έχουν ήδη ανατρέψει τη μεταπολεμική εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αντιμέτωποι με τόσο χάος και αβεβαιότητα, μπορούμε να πούμε κάτι με σιγουριά για το πού οδεύουν οι οικονομίες των ΗΠΑ και της παγκόσμιας οικονομίας;
Μπορούμε να πούμε ότι η οικονομία των ΗΠΑ δεν τα πάει τόσο καλά όσο ο Τραμπ – ανέκαθεν απατεώνας – θα ήθελε να μας κάνει να πιστέψουμε. Η δημιουργία θέσεων εργασίας έχει σχεδόν σταματήσει, κάτι που δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι ο πρόεδρος σπέρνει αβεβαιότητα και αποδυναμώνει την οικονομία με πρωτοφανείς τρόπους.
Από την πλευρά της προσφοράς, η πιο ολέθρια πολιτική του ήταν η μετωπική επίθεση στους μετανάστες εργαζομένους. Οι μαζικές απελάσεις της κυβέρνησης – οι οποίες πραγματοποιούνται από μασκοφόρους πράκτορες της Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Τελωνείων (ICE) που αρπάζουν ανθρώπους από τους δρόμους – έχουν εξοντώσει την πιο σημαντική πηγή πρόσθετης προσφοράς εργατικού δυναμικού σε μια εποχή που το εγχώριο εργατικό δυναμικό μειώνεται. Αυτό έχει σημασία για όλους, επειδή όχι μόνο οι Αμερικανοί εξαρτώνται από μετανάστες σε κλάδους που κυμαίνονται από τη γεωργία και τις κατασκευές έως τη φιλοξενία και την εργασία φροντίδας, αλλά και επειδή αυτοί οι μετανάστες αποτελούν επίσης πηγή ζήτησης.
Οι επιπτώσεις των αδιάκριτων περικοπών του Τραμπ στην κυβέρνηση έχουν εξαπλωθεί σε όλη την οικονομία. Οι δασμοί του – είτε επιβάλλονται είτε απειλούνται – θα πρέπει να αναγνωρίζονται για αυτό που είναι: ένα σημαντικό σοκ στην πλευρά της προσφοράς για την οικονομία. Εχουν προσθέσει άσκοπα αβεβαιότητα στο κόστος παραγωγής και στις τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές όταν ψωνίζουν, καθιστώντας αδύνατο για τις επιχειρήσεις να συμμετάσχουν σε οποιονδήποτε σοβαρό μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Και αυτές είναι απλώς βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις. Οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της οικονομίας των ΗΠΑ φαίνονται ακόμη πιο ζοφερές χάρη στον Τραμπ. Αλλωστε, το συγκριτικό πλεονέκτημα της Αμερικής βασιζόταν πάντα στην τεχνολογία και την απεριόριστη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επιτιθέμενος στην έρευνα και προσπαθώντας να στερήσει τα πανεπιστήμια από ομοσπονδιακά κεφάλαια, εκτός αν υποκύψουν στις απαιτήσεις του, ο Τραμπ πυροβολεί την οικονομία της Αμερικής στο πόδι.
Οπως έχουν τονίσει πολλοί βραβευμένοι με Νομπέλ στα οικονομικά, ο «πλούτος των εθνών» έγκειται στους θεσμούς, και όχι μόνο στο κράτος δικαίου. Αλλά ο Τραμπ καταπατά το κράτος δικαίου και το αντικαθιστά με ένα εκβιαστικό καθεστώς σύναψης συμφωνιών (και αυτοσυναλλαγών), όπου οι κυβερνητικές εύνοιες (όπως άδειες εξαγωγής για τη Nvidia ή επιδοτήσεις για την Intel) χορηγούνται σε αντάλλαγμα για μερίδια στα μελλοντικά κέρδη της εταιρείας.
Το μέλλον μιας ψευδαίσθησης
Γιατί, λοιπόν, το ΑΕΠ εξακολουθεί να αυξάνεται (αν και όχι τόσο δυναμικά όσο επί προέδρου Μπάιντεν), με τη χρηματιστηριακή αγορά να φτάνει σε νέα υψηλά ρεκόρ και τον πληθωρισμό να παραμένει κάτω από τα επίπεδα για τα οποία είχαν προειδοποιήσει οι επικριτές; Οσον αφορά τη χρηματιστηριακή αγορά, η άνθηση είναι στην πραγματικότητα πολύ περιορισμένη, κυρίως σε μια χούφτα τεχνολογικών γιγάντων: Alphabet, Amazon, Apple, Meta, Microsoft, Nvidia και Tesla.
Και όμως, οι αποτιμήσεις αυτών των εταιρειών αντικατοπτρίζουν τις προσδοκίες για μακροπρόθεσμα μονοπωλιακά κέρδη που μπορεί να μην υλοποιηθούν ποτέ. Είμαι ανάμεσα στους πολλούς σχολιαστές που βλέπουν τις σημερινές αποτιμήσεις ως προϊόν μιας φούσκας που στηρίζει όχι μόνο το χρηματιστήριο αλλά ολόκληρη την οικονομία. Οι τεράστιες κεφαλαιουχικές δαπάνες για την Τεχνητή Νοημοσύνη αντισταθμίζουν την αδυναμία στην υπόλοιπη οικονομία. Αλλά, όπως όλες οι φούσκες, και αυτή τελικά θα σκάσει. Πότε ακριβώς είναι άγνωστο. Αλλά με τόσο μεγάλο μέρος της οικονομίας να βασίζεται σε έναν τομέα, η κατάρρευση αναπόφευκτα θα γίνει ευρέως αισθητή.
Το χειρότερο είναι ότι αν η Τεχνητή Νοημοσύνη πετύχει με τον τρόπο που προβλέπουν οι υποστηρικτές της, θα είναι προάγγελος άλλων σοβαρών προβλημάτων, επειδή τότε η τεχνολογία πιθανότατα θα εκτοπίσει πολλούς εργαζομένους και θα προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα. Οσο για τον πληθωρισμό, υπάρχει μια απλή εξήγηση για το γιατί δεν έχει αυξηθεί απότομα ακόμα. Κατ’ αρχάς, οι δασμοί του Τραμπ γενικά δεν ήταν τόσο υψηλοί όσο είχε αρχικά απειλήσει. Επιπλέον, οι επιπτώσεις των δασμών συχνά γίνονται αισθητές αρκετά αργότερα.
Αυτό με φέρνει στο κρίσιμο ερώτημα: ποια χώρα θα υποτασσόταν οικειοθελώς στις ιδιοτροπίες ενός τρελού βασιλιά; Ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης λειτουργεί εξίσου καλά και χωρίς τις ΗΠΑ και μαζί τους. Οπως μας δίδαξαν οι Ανταμ Σμιθ και Ντέιβιντ Ρικάρντο, η οικονομική ανάπτυξη αφορά την αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων και οικονομιών κλίμακας. Αλλά, όπως μας δίδαξαν ο Τραμπ και ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, η εξάρτηση από αναξιόπιστους εμπορικούς εταίρους μπορεί να είναι εξαιρετικά μειονεκτική. Εκτός αυτού, οι ΗΠΑ δεν είναι τόσο σημαντικές όσο ήταν παλιά. Τώρα αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 10% των παγκόσμιων εξαγωγών.
Στη νέα παγκόσμια οικονομία που θα αναδυθεί μακροπρόθεσμα, η Αμερική θα έχει χάσει την ηγεμονία της. Εκεί οδεύουμε. Η μετάβαση έχει ήδη ξεκινήσει και, παρόλο που η παγκόσμια ανάπτυξη θα υποφέρει, ο πόνος μπορεί να είναι μικρότερος από ό,τι φοβούνται πολλοί. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, οι επενδύσεις στον επανεξοπλισμό – ένα άλλο υποπροϊόν των αυτοκαταστροφικών πολιτικών του Τραμπ – θα δώσουν μια σημαντική ώθηση.
Ισως η καθοριστική στιγμή να έρθει με τις ενδιάμεσες εκλογές των ΗΠΑ το 2026. Αν η αυξανόμενη δυσαρέσκεια με την οικονομική διαχείριση του Τραμπ και η ολίσθηση της χώρας προς τον αυταρχισμό οδηγήσουν τους Δημοκρατικούς στον επανέλεγχο τουλάχιστον ενός σώματος του Κογκρέσου, αυτό θα είναι ένα σημείο καμπής προς την αντίθετη κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ και ο κόσμος θα αντιμετωπίσουν τουλάχιστον άλλα δύο χρόνια οικονομικής ανικανότητας και αβεβαιότητας.