СУСАННА… (28-қисм)
* * *
Юрагинг тор бўлгандан кейин қийин-да! Қизнинг муомаласи, совуққон нигоҳлари ҳануз кўз олдимдан кетмас, уни ўйлаганим сари жиним қўзирди. Ора-орада шундай қиз ҳаётда ҳамроҳ бўлмаганига шукр қилардим.
Бирпаслик айланиб юриш ҳам жонимга тегди. Аудитория оралаб юраверишдан наф йўқлигини англадим. Имтиҳонларнинг аниқ кунини билиб олдим-да, ташқарига чиқдим.
Кечгача пул топишнинг пайига тушмасам бўлмасди. Акс ҳолда тағин қийин аҳволда қолишим ҳеч гапмас.
Ҳали бекатга етиб келмагандим. Дарахт остида кимнидир кутиб турган Олим акага кўзим тушди. Олдинига кўрмасликка олиб ўтиб кетмоқчи ҳам бўлдим. Лекин улгурмадим. Олим ака мени кўриб бўлган экан. Кулимсираганча яқин боришимни кутди.
— Бормисан, жигар? — дея мени бағрига босди Олим ака. — Қаерларда юрибсан? Нимага уйга ўтмай қўйдинг?
— Ўқишлар кўпайиб кетди, — баҳона қилдим. — Ҳозир ҳам имтиҳон топшириш илинжида келгандим. Қолдиришибди.
— Тирикчилик, ҳаёт нима бўлаяпти, ука? Иш топа олдингми?..
— Йўқ, ака, топмадим, — дедим бош эгиб.
— Ие, унда нимага олдимга бормадинг? Ишсиз кун кўриб бўларканми ҳозир?..
— Мардикорчилик дегандай… — худди айб иш қилган одам каби ўзимни оқлашга уриндим.
— Бунақаси кетмайди. Ҳарқалай, ака-укадай бўп қолдик. Сен буёқда қийналиб, дардинг ичингда юрсанг, менгаям татимайди… Хўш…
Олим ака бош қашиб олди-да, чўнтагини ковлаб кичик қоғозча чиқарди.
— Манавини ол, — деди қоғозчани қўлимга тутқазиб. — Шу ерда ёзилган манзилга бориб бошлиқнинг қабулига кирасан. Мени айтди десанг бўлди, муаммо чиқмайди. Газетада ишлайсан. Бундай юрмагин, уят бўлади.
Бу янгиликни эшитиб қувонганимдан сал қурса ҳайқириб юбораёздим.
Аммо дарҳол ўзимни тутиб Олим аканинг қўлини сиқдим.
— Ака, яна ўзингиз ёрдам бераркансиз-да! — дея оғир хўрсиндим мен. — Бу яхшилигингиз…
— Асло ундай дема, хафа бўламан, — гапимни кесди Олим ака. — Сен менга бегона эмассан. Наргизанинг руҳи шод бўлсин илойим! Раҳматли сенга жуда суяниб қолганди. Умри қисқа экан… Майли, эртагаёқ шу манзилга бориб учрашгин. Кейин менга қўнғироқ қилиб, натижасини айтарсан!..
Биз Олим ака билан қуюқ хайрлашдик. У то мендан узоқлашгунча ортидан қараб қолдим. Хаёлан унга ташаккурлар айтдим, Яратганга шукр қилдим.
Энди мен ҳам ишлайманми? Ҳар куни эрта туриб ишхонамга чопаманми? Кечқурун чарчаб дам олишнинг, кун бўйи орттирилган ёқимли таассуротларнинг завқини сураманми? Бундан буён қандай кун кўриш ҳақида қайғуриб хуноб бўлмайманми?
Шу саволлар то ижара квартирамга яқинлашгунимча миямда айланаверди. Туйғуларимни жиловлашга уринардим, бироқ улар менинг раъйимга қарамас эдилар. Гоҳ қўлларимни мушт қилиб, тиззамга муштлар, гоҳ ўзим сезмаган ҳолда кулиб қўярдим. Ҳа, юрагимда айни лаҳзаларда ҳақиқий байрам ҳукмрон эди.
Подъезд рўпарасига етганда бирдан тўхтадим. Ҳайрон бўлдим. Атрофимга алақ-жалақ боқиб қаерга келиб қолганимни англашга ҳаракат қилдим.
Ҳақиқатан, нега келдим бу ерга ўзи? Сусанна билан абадийга хайрлашиб чиқиб кетмаганмидим? Бошқа жой топишга аҳд қилмаганмидим?
Ҳозир кирсам, у квартирада ўтирган бўлса-чи? Дардларим янгитдан жунбушга келмайдими?
— Йўқ, — дедим хаёлан бир қарорга келгандек. — Менга барибир энди. Худога шукр, ишим тайин бўлди. Нима бўлганда ҳам керакли буюмларимни олиб чиқиб кетишим зарур эди. Башарти Сусанна кетган бўлса, қолавераман…
Йўқ, у ҳаётда қолмайди ёлғиз. Ўша танишиникига боради. Мен уни яхши биламан.
Таниш эшикка яқин бориб, ичкарига қулоқ тутдим. Уй эгаси телевизорни варанглатиб олибди.
Демак, Сусанна йўқ. Кетган. Шуниси маъқул. Кўз кўзга тушмайди. Ортиқча гап-сўзларга ўрин қолмайди.
Оҳиста эшикни итардим ва ичкарига кирдим. Биз яшаган хона эшиги ёпиқ экан. Куч билан эшикни очдим…
Не кўз билан кўрайки, Сусанна каравотга ястаниб олганча китоб мутолаа қиларди.
Мени кўриб кескин бошини кўтарди. Қўлидаги китоб сирғалиб каравот устига тушди.
Қадрдон ҳислар қайтадан уйғонди. Қалбимга игнадек нур оралаган каби чеҳрам очилди.
Аммо нима дейишни билмасдим. Тилим танглайимга ёпишган кўйи тек турардим.
— Сен… Кетмадингми?.. — ниҳоят ўзимни қўлга олиб, атайин сўрадим. — Ахир…
— Қаерга кетаман? — саволимга савол билан жавоб қайтарди Сусанна. — Кейин… Сизни ташлаб қайгаям кетардим?!.
— Ие, — яна ўзимни ҳайратга тушганга солдим. — Адашмасам, биз бир умрга хайрлашгандик. Мен билан яшашни истамагандинг?..
Сусанна ортиқ сўз демай, аста ўрнидан турди-да, келиб мени қучди. Шу тахлит бир муддат сукутга толди.
Мен унинг ёқимли ифорга тўла майин ва қалин сочларидан сездирмайгина тўйиб ҳидладим. Таниш ҳид димоғимга урилган заҳоти вужудимда титроқ турди. Охири чидолмадим. Сесканиб-сесканиб уни қаттиқ қучиб олдим ва сўрадим:
— Кечирдингми мени? Айт, кечирдингми? Мени ташлаб кетмайсанми?
— Аҳмоққинам! — мени эркалаб юзини юзимга босди Сусанна. — Мен шунчаки сизни синаб кўрмоқчи бўлгандим холос. Иродангиз мустаҳкамроқ, қалбингиз тош каби қаттиқроқ бўлишини хоҳлагандим. Сиз мендан-да кучлироқ, тошбағирроқ, совуққонроқ бўлишингизни истагандим. Кечиринг!..
Мен яна бир карра суюклигимнинг тадбирлилиги, синовчанлигига тан бердим.
Шунчалик тан бердимки, беихтиёр хохолаб кулиб юбордим.
* * *
Эртаси куни тиниқиб уйғондим. Юрагимда заррача ғубор йўқ, кайфиятим аъло эди. Ўрнимдан туриб менга ўтли боққанча тек қотган Сусаннага яқинроқ ўтирдим.
Ҳа, ҳозир тунда ваъда берган «сюрпризим»ни албатта айтишим керак. Биламанки, у хурсанд бўлади. Чунки бу бизнинг азалий орзумиз. Ишга жойлашишим биз учун катта бир байрамга айланиши зарур. Шундай бўлади ҳам.
— Биласанми, мен сенга қандай гап айтаман? — жилмайиб унга боқдим. — Кўнглинг нимани сезаяпти?
— Тағин ариқчадан пул топволдингизми? — кулиб сўради Сусанна. — Шунақа бўлса керак.
— Йўқ, — дедим муддаога ўтишга шошилмай. — Қайси аҳмоқ ҳар гал атайин мен учун ариқчага пул ташлаб кетарди? Унданам зўр янгилигим бор.
— Айта қолинг! Намунча яширасиз? Тезроқ бўлинг! Акс ҳолда юзингизни тирмалаб ташлайман!
— Йўқ, йўқ, — нарироқ сурилдим ўзимни худди унинг ҳазилига ишонгандек кўрсатиб. — Бўлди, айтаман.
— Қани, бошланг!
— Мен бугун ишга жойлашаман.
— Нима? Ростданми? — қувониб ўрнидан туриб кетди Сусанна. — Қанақа иш? Соҳангиз бўйичами?
— Ҳа-да! Газетага! — дедим ясама керилиб. — Олим ака гаплашиб берадиган бўлди.
— Ў, табриклайман!..
— Сусанна, — дея маъюс тортиб жуфтимни бағримга тортдим. — Энди биз ҳеч қачон азобда яшамаймиз. Фақат эртанги кунимизнинг ширин ташвишлари билан банд бўламиз. Ишон, бундан буён ҳеч қачон сенинг кўзларингга ёш қўнмайди!
— Илоҳим шундай бўлсин! Вой, унда нега ҳалиям ўтирибсиз? Ҳадемай соат тўққиз бўлади. Бора қолинг кечикмай!
— Хўп, бораман. Албатта бораман.
Шундай дедим-у, даст ўрнимдан туриб кийинишга тутиндим.
* * *
… Ойлар ўтиб борарди. Ҳаш-паш дегунча ўлмаган қул қишга ҳам етиб келдик. Яланғоч дарахт новдалари қалин қорни кўтара олмай йўқсил каби қаддини эгиб қолганди. Ҳовлида яшовчилар омборларни титкилаб яна қор кураш илинжида белкуракларини қўлларига олди. Дарахтзорларни қарғалар босди. Қиш совуғида у ёқдан бу ёққа учиб, гоҳ югуриб емиш қидираётган безовта қарғаларга боқарканман, яқин ўтмишда кечирган оғир кунларимни эсга олишга мажбур бўлардим. Шунинг учунми, бу югирик қушларга сира озор бергим келмасди.
Ҳарқалай, ишларим юришгандан юришди. Ҳар куни ишхона юмушлари билан чопар, кабинетда қолган вақтларимда турли мавзудаги мақолалар тайёрлаб чарчамасдим. Аксинча, бундан завқ олардим.
Шундай кунларнинг бирида тонг маҳали бошқалар қатори ишга келдим. Одатга кўра, бир кунлик ишни режалаштирдим. Сўнгра деразадан ташқарига боқиб қорнинг гупиллаб ёғишини томоша қила бошладим.
Олам гўё оппоқ либосга бурканган келинчакни эслатарди. Унга нафақат менинг, балки ҳамманинг тикилгиси, шодлангиси келади. Кўнгли яйраб аёз бобонинг зийнатига тасаннолар айтади.
«Бахтимизга кўз тегмасин-да, ўйлардим беихтиёр юрагим ғаш тортиб. Ташвиш, азоб, ғам худди қишнинг совуғига ўхшайди. Ўз йўлида ҳеч кимга шафқат қилмайди. Бўшашсанг, сени ер билан битта қилади-ю, йўлида давом этаверади. Ачинарлиси, уларнинг кети йўқ. Бири ўтди дегунча, ҳали нафас ростлаб, ўзингни ўнглаб улгурмай, бошқаси эза бошлайди. Тош қотганча музлаб қолаверасан… Ишқилиб, яхши кунларга етганимиз рост бўлсин!»
Шу пайт кабинет эшигини кимдир тақиллатгандек бўлди. Ҳушимни йиғдим-у, эшик томон йўналдим.
«Чет муаллифлардан бири бўлса керак» деган хаёлда истар-истамас эшикни очдим.
Не кўз билан кўрайки, қаршимда Шарифа қовоғи уйилган, кўзлари қизарган ҳолда менга совуқ тикилиб турарди.
Бир неча сония нима қилишни билмай довдираб қолдим. Ахир у менинг шу ерда ишлашимни қаердан эшита қолди? Ё тағин Сусаннага қўнғироқ қилдими? Нега келди? Мақсади нима?
Қисқа муддат ичида шундай саволлар миямни кемириб ўтди.
— Кирсам майлими? — орадаги жимликни бузиб сўради Шарифа. — Сиздан сўраяпман!
Мен сўзсиз унга йўл бўшатдим.
Шарифа худди қадрдон ва таниш гўшага киргандай, сира тап тортмасдан курсилардан бирига чўкди.
— Ҳалиям паришонлигингиз қолмабди-да! — деди киноя аралаш. — Мундай меҳмон кутишниям ўрганмабсиз. Олдингизга кириб келса, мум тишлагандай жим бўп қоласиз. Анави арман хотинингиз ўргатмадими дейман муомалани?
— Сенга нима? — жеркиб ташладим уни. — Мен шунчаки… Бу ерга дабдурустдан кириб келишингни кутмагандим холос. Хўш, қайси шамоллар учирди? Адашмасам, мени кўришга кўзинг йўғиди шекилли?
Шарифа бирдан бошини эгганча ўйга толди. Ора-сирада бармоқларидаги тилла узукларни асабий айлантириб, менга ер остидан қараб олди.
— Болангиз борлиги эсингиздан чиқиб кетибди, — деди ниҳоят. — Шуни эслатиб қўяй, деб келувдим.
— Нима? — бу гапни эшитиб эсхонам чиқиб кетаёзди. Гўё асаб томирларим даъфатан торайгандек, миям пешонамни ёриб чиқадигандек сакраб ўрнимдан туриб кетдим. — Бола дедингми? Қанақа бола?
— Ўзингизни жинниликка солманг! — бўш келмасди Шарифа. — Сизнинг жазавангиздан қўрқадиган аҳмоқ йўқ. Феълимни яхши биласиз. Жаҳлим чиқса, ишхонангиздагиларнинг олдида бир тийин қип ташлайман.
— Сен ўзингни ким деб ўйлаяпсан? — шу паллада ўтмиш аламларим қайтадан қўзғалди. Юрагимнинг бир четига чўккан зардоб аъзойи баданимга ўрлади…
Йўқ, мен бу ҳақоратларга бардош бера оладиган аҳволда эмасдим. Югуриб бориб кабинет эшигини ланг очдим.
— Қани, чиқ обрўйинг борида! Акс ҳолда милиса чақираман! Сен менимас, мен сени шармандангни чиқараман!
— Чиқиб бўпман! — безрайганча ўтираверди Шарифа. — Болани туғдирган эркак-чи, таъминлаб ҳам қўйиши керак!
— Ие, — дедим янада ҳайратим ортиб. — Бу гап қаёқдан чиқа қолди? Мен нега бировнинг боласини таъминлаб қўйишим керак экан? Сенда уят деган нарса борми ўзи?
— Уят йў-ўқ, йў-ўқ! — бақира бошлади Шарифа. — У сени боланг! Сени боланг!..
— Бақирма! Ҳозир ҳамма шу ерга югуриб киради. Ўзингга ёмон бўлади. Ундан кўра, манави ерга ўтир-да, асл ниятингни айт!
Шарифага бу гапим ҳарқалай таъсир қилдими, титраганча жойига чўкди. Шу аснода менга ола қараб олган бўлди.
— Яқиндагина Собиржоннинг дадаси анави нусха эканини айтиб дунёга жар солгандинг, — шошилмасдан гап бошладим. — Энди бўлса, ҳе йўқ, бе йўқ бу ерга келиб мендан таъминот талаб қилаяпсан. Нима, мен сен ўйлаганчалик овсар, аҳмоқмидим? Масхаралаш ҳам эви билан-да энди!
— Эримни гапга аралаштирманг, — энди илгаригидек мени «сиз»лашга ўтди Шарифа. — Ўша куни жиним қўзиб турувди. Буям етмагандай анави арманингизни етаклаб келганингиз ўлганнинг устига тепган бўлди. Шунчалик қўрқоқсиз деб сира ўйламовдим.
— Мен қўрқоқ эмасман. Ўзи бирга бораман деб туриб олди. Бир ўзини бегона квартирада ёлғиз ташлаб кетолмайман-ку! Қолаверса, сенам ёлғиз эмасдинг. Ўша қора мўндинг ёнингдайди. Нима бўпти?..
— Уни ҳақорат қилманг! — дея ўқрайди Шарифа. — Худога шукр, эрим ҳақиқий эркак! Вазифасини аъло даражада уддалаяпти.
— Кўрдим қандай уддалаётганини. Жа қотирвораётган экан.
— Ажаб бўпти! Ҳадеб гапни айлантираверманг!
— Хўп, айлантирмасам, мендан нима хоҳлайсан?
Шарифа бироз тараддудланиб турди-да, мақсадга кўчди.
— Болага алимент тўлайсиз. Ҳар ойда.
— Алимент? Ҳа-я, эсим қурсин, ажрашгандан кейин аёллар алимент можаросини бошлашини унутибман.
— Неча ой Собиржон сизсиз яшаётган бўлса, ўша ойлар учун ҳам тўлайсиз.
— Шу холосми? — сир-бой бермасликка уриниб хотиржам сўрадим. — Бошқа гапинг йўқми?
— Ҳозирча йўқ, — деди Шарифа лаб буриб. — Башарти чиқиб қолса, айтарман.
— Яхши, — дея столни чертдим. — Алиментдан қочиш йўқ. Чунки ўша бола меники. Буни сенлар билмаган тақдирдаям, Худо билиб турибди. Аммо мениям бир шартим бор. Бунга нима деркансан?
— Қанақа шарт? — тутоқиб кетди Шарифа. — Шартни бу ерда мен қўяман, биласизми шуни?
— Ҳаддингдан ошаверма! Сенга алимент керакми, тўлайман. Фарзандим учун харажатдан қочмайман. Лекин сенам эшитиб қўй, квартирани сотамиз-да, пулини арра қиламиз.
— Нима? — Шарифа кўзлари ола- кула бўлиб икки қўлини столга тираган кўйи аста ўрнидан турди. — Квартира? Қанақа квартира?
— Менинг номимдаги квартира. — дедим ҳеч нарса бўлмагандек унинг кўзларига тик боқиб. — Энди эринг бор, у сени уй билан таъминлаши керак. Ахир у ҳақиқий эркак-ку!
— Кесатма! — қайтадан «сен»лашга ўтди Шарифа. — Сен унинг тирноғигаям арзимайсан!
Буниси ортиқча эди. Эркаклик ғурурим поймол бўлганди.
Беихтиёр Шарифанинг юзига чанг солдим. Бироқ шу заҳоти қўлимни тортиб олдим.
Биламан, Худо кўрсатмасин, ҳозир унга қаттиқроқ тегсам, тамом! Оламни бузиб жар солади. Шармандаларча сочини юла бошлайди.
— Мен билмайман, — дедим пинагимни бузмасликка тиришиб. — Квартирани сотамиз. Ана ундан кейин алимент ҳақида гаплашамиз.
— Шунақами? Энди ўзингдан кўр! Мен сенминан суд залида гаплашаман!
— Қўрқитгани бошқа одам топ. Мен судлашишдан қўрқмайман. Ўша ердаям асл башарангни ошкор қиламан. Менам сен ўйлаганчалик анойи эмасман!
Бу гапларим унга росткамига таъсир қилди. Энди Шарифа пиқиллаб йиғлай бошлади.
— Сиз бўлимли бўлсангиз, Собиржоним етим қолмасди, — деди қаттиқроқ йиғлаб. — На уй, на ота-онангизнинг тайини бориди. Сизга қўшилиб менам сарсон бўлганман. Эссиз умрим!..
— Мени кўз ёшинг билан юмшатолмайсан. Худога шукр, ҳақиқат бор экан. Кўчада қолаётганим йўқ. Маза қилиб яшаяпман.
— Ундан нарига ўтиб кет! — Шарифа кутилмаганда қўлига бозор сумкасини олди-да, бақирганча ташқарига йўналди. — Худо кўрсатиб қўяди ҳали! Боламнинг уволи тутмаса розимасман! Илоё, ўша арманинг икки йўл орасида қолдириб кетсин! Ўшанда биласан қадримни, ифлос! Ўшанда биласан!..
— Хўп, унда нега болани кўришимга, уни бағримга босишимга изн бермайсан? Нимага униям, мениям қийнайверасан? Бундан сенга не наф?
— Керакмас! Энди бир камим боланинг мияси заҳарланиши қолувмиди?
— Нега заҳарланади? Ўйлаб гапираяпсанми?
— Сиздан-чи, ҳамма нарсани кутса бўлади. Бола қўлингизга тегса, тамом, уни мендан бездиришга тушасиз. Анави арманингизам анойимас… Йўқ, мен болани сизга кўрсатмайман. У менинг болам, вассалом!..
Шарифа шундай деб зипиллаганча ташқарига йўл олди.
Ортиқ сўз демадим. Дардимни ичимга ютдим-у, қалбимдаги афсусларни бағримга босганча қолавердим. Ҳатто уни кузатиб ҳам чиқмадим. Бошимни чангаллаганча курсида ўтиравердим.
Шарифанинг товуши то йўлак охирига етгунча қулоққа чалиниб турди.
(давоми бор)
Олимжон ҲАЙИТ