Пра крыўду на «Отвратительных белорусов»
Беларускі інтэрнэт вельмі актыўна, каб не сказаць істэрычна, адрэагаваў на артыкул майго калегі Сакалова-Мітрыча «Отвратительные белорусы». Гэта дзіўна, калі ўлічыць, што артыкул зусім не пра беларусаў. Па мне, дык адзінае тлумачэньне такой рэакцыі: тое што мы – беларусы – хварэем на сындром дыфіцыту ўвагі.
Артыкул
Калі прачытаць артыкул «Отвратительные белорусы» поглядам, не пазбаўленым адэкватнасьці, то цяжка ўвогуле зразумець, чаму ён павінен быў выклікаць хоць нейкую рэакцыю ў Беларусі. Бо ясна ж, што артыкул не пра беларусаў, а пра расейскую ксэнафобію і пра спробы барацьбы зь яе праявамі. Ксэнафобія – справа такая заразная, што пры жаданьні ўзьненавідзець можна абсалютна любую нацыю. Адбываецца гэта праз нашае нежаданьне ведаць пра іншыя нацыі больш таго мінімуму, які дае нам права на нянавісьць. І тут Сакалоў-Мітрыч робіць самы вялікі, здаецца, камплімэнт беларусам – ён прыводзіць нас у прыклад нацыі, якую ўзьненавідзець можна толькі на зусім хворую галаву. Гэта – нянавісьць-гратэск, нянавісьць-карыкатура, якая павінна паказаць расейцам, як мала сапраўды абгрунтаванага ёсьць у іх пабытовай ксэнафобіі.
Адпаведна і ўсе аргумэнты артыкула – ня ўласна Сакалова-Мітрыча аргумэнты, а сярэднестатыстычнага ксэнафоба. У галаве якога вельмі абмежаваны набор гістарычных ведаў кампэнсуецца вялікім наборам фобіяў. І з такімі прапорцыямі ведаў у галаве аб’ектам ксэнафобіі расейцаў можа стаць нават народ, які яны лічаць найбольш блізкім сабе ў гістарычным і культурным кантэксьце. Што тады ўжо казаць пра нацыі, якія стаяць крыху далей на лінейцы расейскае талерантнасьці.
Карацей, гэта тое, што стала мне зразумелым за пару хвілінаў, за якія я прачытаў «Отвратительных белорусов» у цягніку Масква-Менск, засьпеты sms-кай «Віця, а ты ведаеш, што Мітрыч ненавідзець беларусаў?» Чаму ж такіх, як я, сярод беларусаў – меншасьць, калі глядзець на абмеркаваньне артыкула ў інтэрнэце?
Адзінае тлумачэньне, якое я знайшоў, я ўжо выказаў: мы – беларусы – нацыя, якая хварэе на сындром дэфіцыту ўвагі. І зараз паспрабую патлумачыць, што маю на ўвазе.
Рэакцыя і высновы
Сындром дэфіцыту ўвагі ў падлеткаў – хвароба, пра існаваньне якой гадоў трыццаць спрачаецца сусьветная мэдыцына: ці ёсьць яна, ці яе няма. Але калі глядзець па маладой беларускай нацыі, то ясная справа, што ёсьць. Толькі канфлікт пралягае не па лініі дзеці-бацькі, а па лініі нацыя-сусьвет. Беларуская нацыя, як любая, чый сам факт існаваньня ставіцца пад сумнеў мацнейшымі суседзямі, вельмі клапоціцца пра тое, што пра яе гавораць і думаюць у сьвеце. Мы, па-першае, зацята шукаем увагі гэтага сьвету. Па-другое, дачакаўшыся любой згадкі, занадта эмацыйна на яе рэагуем. Бо ясна ж – калі згадак мала, то кожная – на вагу золата, і тут ня месца для крытыкі.
Так было ад першых гадоў атрыманьня незалежнасьці. Вы можаце колькі заўгодна гаварыць мне, што адмова ад ядзернае зброі была сур’ёзным геапалітычным крокам, але я скажу вам, што гэта была і ці ня першая спроба хоць неяк прыцягнуць увагу маладой беларускай дзяржавы да ўласнага існаваньня. І потым нацыя пакутавала ад недахопу ўвагі. Спрабавала рабіць рэвалюцыі, і крыўдзілася на словы ад’яжджаючых зь Беларусі ў 1996 годзе замежных карэспандэнтаў пра тое, што «Да наступных выбараў вы нікому ня будзеце цікавыя».
Сындром дэфіцыту ўвагі праяўляўся ў дробязях, і засьведчыць гэта можа кожны, бо кожнага кранулася. У 1992 годзе не было, здавалася, большай крыўды для мяне, што Беларусь не малявалі на мапах BBC (тады яшчэ навіны ВВС з абавязковым прагнозам надвор’я трансьлявалі на адным зь беларускіх дзяржаўных каналаў), і я пісаў зацемкі ў інфармацыйную стужку БелаПАН, і іх ахвотна друкавалі ці ня ўсе беларускія газэты (і ВВС, дарэчы, выпраўляла мапы).
Пазьней, кіруючыся гэтым жа прынцыпам, мы спрабавалі ўпэўніць сябе, што Беларусь у сусьветным, эўрапейскім і расейскім кантэкстах прысутнічае значна больш шырока, чым гэта ёсьць насамрэч. Мы шукалі і шукаем сьлед «беларускага пытаньня» ва ўсіх расейскіх і эўрапейскіх справах. Адбываюцца выбары ў Расеі? Як уплывае на іх беларускі фактар? Ды ніяк не ўплывае – вось адзіны дакладны адказ, але нам ён не па душы. 148-мы візыт Аляксандра Лукашэнкі ў Маскву? Як ён адаб’ецца на ўзаемаадносінах расейскага кіруючага тандэма? Ды ніяк не адаб’ецца, але мы шукаем іншага адказу. Сэсія Эўрапарлямэнту і безь «беларускага пытаньня»? Лічы, што гэта сэсія-інвалід, сэсія-непаразуменьне, бо што яшчэ абмяркоўваць эўрапейцам, як ня нашы праблемы.
І ў гэтай сытуацыі інфармацыйнага дэфіцыту мы гатовыя рэагаваць на любую згадку слова «беларус» у стужцы навінаў на Гугле ці Яндэксе. Мы абмяркоўваем калёнку Сакалова-Мітрыча з той жа зьвярынай сур’ёзнасьцю, зь якой амаль дваццаць гадоў таму абмяркоўвалі «Краіну агуркоў» Мастаўшчыкова. Але там хоць нейкая падстава для крыўды была. Тут жа – ніякай. Але мы ўсе крыўдуем (лішні раз, дарэчы, пацьвярджаючы, што каб узьненавідзець кагосьці, шмат намаганьняў прыкладаць ня трэба). А ня мне вам казаць, што з пакрыўджанымі робяць.