Evropski model za zaustavljanje stranog miješanja u Crnoj Gori

Nevladina organizacija Centar za demokratsku tranziciju (CDT) je uputila predlog za osnivanje posebnog odbora Skupštine čiji bi zadatak bio bavljenje stranim uplitanjima u demokratske procese u Crnoj Gori, po uzoru na Posebni komitet za strano miješanje u sve demokratske procese u EU (INGE), koji djeluje u okviru Evropskog parlamenta.

Miješanje u političke i demokratske procese u Crnoj Gori, godinama se otvara tokom, gotovo svakog, izbornog procesa ili politički prelomnih momenata.

Formiranje posebnog skupštinskog Odbora koji bi se bavio stranim uticajem bila bi adekvatna reakcija na višegodišnje nečinjenje nadležnih institucija u ovoj oblasti, ocijenjeno je u pismu CDT, predsjedniku parlamenta Aleksi Bečiću i predsjednicima poslaničkih klubova.

“Iako su građani Crne Gore u posljednjih nekoliko godina svjedočili političkim, medijskim i ekonomskim miješanjima i uticajima, manjeg ili većeg intenziteta, iz svih zemalja regiona, ali i šire, ovoj temi nikad nije sistemski pristupljeno već je korišćena samo za dnevno-političku raspravu”, kažu u CDT-u.

Konstatuju i da Crna Gora nema strateški okvir za borbu protiv negativnih stranih uticaja, dezinformacija i drugih hibridnih prijetnji.

“Nema ni potrebne svijesti o važnosti izgradnje otpornosti društva na ova uplitanja. Nakon analize, zadatak odbora bi bio da identifikuje rješenja i predloži alate koji će se suprotstaviti pokušajima sabotaže demokratskih procesa”.

Koliki je strani uticaj u Crnoj Gori?

Geopolitički analitičar, general u penziji Blagoja Grahovac za Radio Slobodna Evropa (RSE) ocjenjuje da Crna Gora predstavlja poligon za strane uticaje.

“Višedecenijska vladavina Demokratske partije socijalista (DPS) je dovela do toga, da su razni opozicioni subjekti tražili savezništvo u svakome kako bi se DPS smijenio s vlasti. A DPS, pošto je bio svjestan da dolazi dan smjene, je činio sve da hvata kopču sa inostranim subjektima kako bi preživio politički na vlasti. I tu se nisu birala sredstva, kako obezbijediti sebi podršku”, kaže Grahovac.

Grahovac dodaje da isto važi i za opozicione stranke.

“Ni one nisu birale sredstva. To je stvorilo ambijent da su mnogi uticaji, uključujući i one maligne spolja, imali mogućnost da uđu u Crnu Goru i da rovare. I na nesreću to se produžilo i nakon parlamentarnih izbora. Tako da smo mi sigurno pravi poligon za različite uticaje iz vana”.

Na parlamentarnim izborima održanim u avgustu 2020. godine promijenjena je trodecenijska vlast Demokratske partije socijalista (DPS). Dotadašnje opozicione stranke okupljene oko Demokratskog fronta (DF), Demokrata i Građanskog pokreta URA su osvojile tijesnu parlamentarnu većinu i izabrale Vladu.

O uticajima iz inostranstva najčešće se govori u vrijeme izbornih kampanja ali i tokom određenih prelomnih političkih događaja u Crnoj Gori.

O stranom uticaju govorilo u i u vrijeme posljednjih parlamentarnih izbora, ali i u vrijeme izbora 2016. godine kada je došlo do, još uvijek nedokazanog, pokušaja “državnog udara” i nasilnog rušenja vlasti za što su između ostalih optužena dva ruska obavještajca i više državljana Srbije.

Miješanje sa strane u tek završeni izborni  proces u Nikšiću, kroz pomoć dijelu političkih stranaka iz Srbije, bila je jedna od glavnih tema tokom kampanje, koju su konstatovali i posmatrači izbora.

Uticaj Rusije i Kine

O uticaju Rusije i Kine na Crnu Goru govorio je i potpredsjednik Vlade Dritan Abazović pred Odborom za spoljne poslove Evropskog parlamenta, precizirajući da Kina utiče preko dodijeljenog kredita za dionicu autoputa, te tražio pomoć Evropske unije.

"Kina i Rusija, pitanja o njihovom uticaju, jeste veliki problem. Mi imamo kredit (kod Kine) od jedne milijarde eura. Molimo vas da nam pomognete da vratimo taj novac, da taj zajam zamenimo za zajam kod neke evropske banke, da sklopimo saradnju sa nekom evropskom finansijskom institucijom i da prekinemo kineski uticaj", rekao je Abazović.

Kineska kompanija CRBC gradi prvu dionicu autoputa, a kineska EXIM banka je dala kredit Crnoj Gori od 809 miliona. Na tu cijenu treba dodati još oko 100 miliona dolara za izgradnju pristupnih puteva i infrastrukture.

Na pitanje šta se može uraditi u sprječavanju stranog uticaja na demokratske procese u Crnoj Gori, odnosno postoji li politička volja u Crnoj Gori za sprječavanje uticaja, Blagoje Grahovac kaže:

“Ta volja ne postoji iz razloga što je u Crnoj Gori politika biznis. Mnogi politički subjekti jure taj biznis. Nije im naročito pri svijesti borba za bolju i stabilniju Crnu Goru nego za njihov biznis. I to se nastavlja i nema političke volje. A možda postoji i jedan procenat onih koji ne razumiju kolika je opasnost po državu ukoliko se pojave strani mešetari sa bilo kojim ciljem”, zaključuje Grahovac.

Reakcije vladajuće većine

Predlog CDT-a za osnivanje posebnog odbora parlamenta čiji bi zadatak bio bavljenje stranim uplitanjima, za poslanika vladajućeg Demokratskog fronta (DF) Slavena Radunovića nije prihvatljivo. U izjavi za RSE Radunović objašnjava zašto u inicijativi CDT-a ne vidi dobru namjeru:

“Za pojedine NVO , a među njima je i CDT miješanje određenih država se smatra dobrodošlim, dok se miješanje nekih drugih država smatra nedobrodošlim. Oni vjerovatno ne misle na miješanje američke ambasadorke, ambasade Velike Britanije i EU kakvo smo nedavno vidjeli kada je tužilaštvo u pitanju i kada sve mora da prođe test zapadnih ambasada. Kod ove inicijative se vjerovatno cilja na navodni uticaj Srbije i predsjednika Vučića tako da CDT nema dobru namjeru i zato ja, a vjerujem i moje kolege iz DF, nećemo podržati ovu inicijativu.”

Zašto su važni izbori u Nikšiću?

Za drugu članicu vladajuće većine, Građanski pokret URA, inicijativa CDT je prihvatljiva jer, kako za RSE kaže poslanik te partije Miloš Konatar “nije uperena protiv bilo koga”.

“Ja ne vidim zašto ne bi imala podršku jer rasvjetljavanje svih činjenica i sagledavanja šire slike o uplivu formalnih ili neformalnih cenatara moći u Crnoj Gori i van nje, treba da ima našu podršku. Treba sačekati da se vidi kako će ta inicijativa biti formalizovana i kako će u konačnom izgledati”.

Opozicija podržava formiranje odbora

Poslanik opozicione DPS Predrag Sekulić za RSE kaže da je strano uplitanje veoma prisutno u političkom životu Crne Gore I da su to potvrdili i lokalni izbori u Nikšiću.

“Mi smo u Skupštini Crne Gore imali javno priznanje jednog od lidera DF da je preduzeće iz Srbije čiji je vlasnik ta država, uplaćivalo novac medijima u Crnoj Gori sa očekivanjem da oni podrže opciju DF. Ako to javno priznanje kao i prizanje premijera Krivokapića da je bilo stranog miješanja, nije dovoljno onda ne znam šta jeste“, kaže Sekulić.

Zato smatra da bi model koji predlaže CDT možda bio način da se dođe do najboljeg rješenja za kontrolu i sprječavanje stranog upliva.

I Bošnjačka stranka će podržati formiranje posebnog odbora za strani upliv, kaže za RSE portparol Adel Omeragić. Posljednji izbori u Nikšiću su pokazali da je upliv sa strane problem sa kojim se Crna Gora već duže vrijeme suočava, smatra i Omeragić.

„Osim političkog uticaja sa strane pred izbore u Nikšiću vidljivo je bilo i medijsko miješanje i ekonomski uticaj na politička dešavanja. Zato i mislimo da je veoma važno da formiramo jedno tijelo koje bi se studiozno bavilo političkim, medijskim i ekonomskim miješanjima sa koje god strane da ono dolazi“, konstatuje Omeragić.

Inače, Posebni komitet za strano miješanje u sve demokratske procese u EU (INGE) odbora Evropskog parlamenta radi na procjeni nivoa stranih prijetnji u različitim oblastima i to za: glavne nacionalne i evropske izbore; kampanje dezinformacijama na tradicionalnim i društvenim medijima radi oblikovanja javnog mnijenja; sajber napade koji ciljaju kritičnu infrastrukturu; direktnu i indirektnu finansijsku podršku i ekonomsku prinudu političkih aktera i subverziju civilnog društva.