Πώς η Covid-19 «ξύπνησε» την ιλαρά

Σε επιφυλακή βρίσκονται οι υγειονομικές Αρχές, εντός και εκτός των συνόρων, για την έξαρση των κρουσμάτων ιλαράς στην Ευρώπη. Ομως, πώς συνδέεται το… come back της ξεχασμένης αυτής ασθένειας με την πανδημία Covid-19; Μοιράζονται κοινά στοιχεία ο SARS-CoV-2 με τον ιό της ιλαράς; Και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η νέα αυτή πρόκληση;

Ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, αναλύοντας τα δεδομένα, σημειώνει στο «Ενθετο Υγεία» πως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε ότι στην περιοχή της παρουσιάζεται μια σημαντική αύξηση στα κρούσματα της ιλαράς.

Συγκεκριμένα, έχουν καταγραφεί πάνω από 30.000 κρούσματα ιλαράς σε 40 από τα 53 κράτη – μέλη της ευρωπαϊκής περιοχής κατά ΠΟΥ, μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου 2023. Ο αριθμός αυτός σε σύγκριση με τα 941 κρούσματα που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια του 2022, αντιπροσωπεύει μια σημαντική αύξηση πάνω από 30 φορές. Η αύξηση στα κρούσματα είναι πιο έντονη τους τελευταίους μήνες και αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για να περιοριστεί η περαιτέρω διασπορά.

Μάλιστα, και σύμφωνα με τον ίδιο, το 2023 η ιλαρά αφορά όλες τις ηλικιακές ομάδες, με σημαντικές διαφορές στην ηλικιακή κατανομή των κρουσμάτων μεταξύ των χωρών. Συνολικά, 2 στα 5 κρούσματα αφορούσαν παιδιά ηλικίας 1 έως 4 ετών, και 1 στα 5 κρούσματα καταγράφηκαν μεταξύ ενηλίκων με ηλικίες άνω των 20 ετών.

Υπό τα δεδομένα αυτά, ο Δημήτρης Παρασκευής απαντά σε τρία κρίσιμα ερωτήματα.

Για ποιον λόγο συμβαίνει η επανεμφάνιση της ιλαράς και πόσο μας ανησυχεί;

Η ιλαρά προκαλείται από έναν ιό και θεωρείται ότι αποτελεί τον πιο μολυσματικό παράγοντα που προσβάλλει τους ανθρώπους. Αυτό μεταφράζεται σε βασικό αριθμό αναπαραγωγής (R₀) μεταξύ 12-18, που σημαίνει ότι κάθε άνθρωπος που πάσχει μεταδίδει κατά μέσο όρο σε 12-18 άτομα σε κοινότητα που υπάρχει μηδενική ανοσία έναντι της ιλαράς. Για την ιλαρά υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο περίπου από το 1960 και λόγω της υψηλής μολυσματικότητας, η πλειοψηφία των παιδιών, αν δεν έχουν εμβολιαστεί, θα μολυνθούν μέχρι την ηλικία των 5 ετών.

Για όλα τα λοιμώδη νοσήματα η παράμετρος R₀ αποτελεί δείκτη της μολυσματικότητάς τους και καθορίζει το ελάχιστο ποσοστό ανοσοποίησης στην κοινότητα προκειμένου να μην εμφανίζονται κρούσματα στον πληθυσμό (ανοσία αγέλης). Οσο υψηλότερο το R₀ τόσο υψηλότερο το ποσοστό ανοσοποίησης που απαιτείται. Για την ιλαρά λόγω της υψηλής μεταδοτικότητας απαιτείται ποσοστό ανοσίας >95%, προκειμένου να μην εμφανίζονται επιδημικές εκρήξεις.

Η επανεμφάνιση της ιλαράς σχετίζεται με τα μειωμένα ποσοστά ανοσοποίησης που οφείλεται στα μειωμένα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης στην κοινότητα και συμβαίνει στην πλειοψηφία των χωρών στην Ευρώπη. Παρόμοια είχε συμβεί και κατά τα έτη 2017 – 2019. Η εμφάνιση περιστατικών ιλαράς, συνεπώς, δεν αφορά μια νέα επιδημία από ένα νέο παθογόνο, αλλά την επανεμφάνιση περιστατικών που συμβαίνει περιοδικά σε διαστήματα μερικών ετών, ως συνέπεια μειωμένης εμβολιαστικής κάλυψης στην κοινότητα.

Πόσο μας έχει επηρεάσει η πανδημία Covid-19;

Η πανδημία Covid-19 επηρέασε σημαντικά την προσέλευση για εμβολιασμό σε αυτήν την περίοδο, με αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που δεν έχουν εμβολιαστεί, ή δεν έχουν ολοκληρώσει το πρόγραμμα εμβολιασμού.

Η εμβολιαστική κάλυψη για την πρώτη δόση του εμβολίου στην Ευρώπη μειώθηκε από 96% το 2019 σε 93% το 2022, ενώ η αντίστοιχη κάλυψη με τη δεύτερη δόση μειώθηκε από 92% το 2019 σε 91% το 2022. Συνολικά, πάνω από 1,8 εκατομμύρια νεογέννητα στην περιοχή της Ευρώπης δεν εμβολιάστηκαν κατά της ιλαράς μεταξύ του 2020 και του 2022.

Πόσο διαφέρει η ιλαρά από τον Covid-19 και πόσο μας προστατεύει το εμβόλιο;

Παρότι και τα δύο νοσήματα προκαλούνται από ιούς και, επίσης, παρότι το εμβόλιο έναντι της ιλαράς είναι διαθέσιμο για αρκετές δεκαετίες, ο ιός της ιλαράς σε αντίθεση με τον SARS-CoV-2 δεν αναπτύσσει μεταλλάξεις ανοσιακής διαφυγής. Αυτό έχει ως συνέπεια η αποτελεσματικότητα του εμβολίου έναντι της ιλαράς να παραμένει σταθερά υψηλή στο χρόνο και το εμβόλιο να μας παρέχει προστασία σχεδόν δια βίου.

Το εμβόλιο έναντι της ιλαράς αποτελεί ένα από τα πιο αποτελεσματικά εμβόλια και έχει συμβάλει σχεδόν στην εξάλειψη της νόσου. Αν ο εμβολιασμός πραγματοποιείται στο σύνολο των παιδιών, σύμφωνα με τις συστάσεις των ειδικών, η νόσος δεν θα προκαλεί επιδημικές εκρήξεις και θα αποτελέσει παρελθόν για τον άνθρωπο. Η άρση της εμπιστοσύνη μας σε πρακτικές όπως ο εμβολιασμός που αποδεδειγμένα έχουν συμβάλει στην προάσπιση της υγείας του πληθυσμού μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα για τη δημόσια υγεία, όπως για παράδειγμα την επανεμφάνιση περιστατικών ιλαράς.

Στο ερώτημα to be or not to be vaccinated?, η τεκμηριωμένη απάντηση περιλαμβάνει τη χρήση ενός αποδεδειγμένα ασφαλούς και πολύ αποτελεσματικού εμβολίου που συμβάλλει σημαντικά στην προστασία μας από τη μόλυνση από τον ιό και τις συνέπειες του, καθώς και της προστασίας της δημόσιας υγείας. Η λήψη της απόφασης, συνεπώς, δεν αποτελεί σημείο προβληματισμού όπως στο διάσημο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ…