Түркмөнстан эмнеден коркот? Ашхабаддын Анкарага өтүнүчү
Расмий Ашхабад Түркиядан өз жарандары үчүн виза эрежесин киргизүүнү суранды. Бул эреже Түркияда иштеп жүргөн миңдеген түркмөн жарандарына кедергисин тийгизери айтылууда.
Түркмөнстандын Тышкы иштер министрлигинин 3-сентябрдагы маалыматында, "жарандарынын Түркияда жүрүү эрежелерин жакшыртуу жана колдоо үчүн түркмөн тарап Түркияга убактылуу виза режимин киргизүү өтүнүчү менен кайрылганы" жазылат.
Бул эреже Түркияда акча табуу үчүн иштеп жүргөн миңдеген түркмөн жарандарына кедергисин тийгизери айныксыз.
Буга чейин түркмөн жарандары Түркияга визасыз эле кирип, өлкөдө 30 күнгө чейин жүрө алышкан. Ушундан улам Түркия түркмөнстандыктар үчүн иштөөгө ыңгайлуу мамлекеттердин бири болуп саналат. Айрым маалыматтарга караганда, Түркияда жүз миңдеген түркмөн жарандары жашап эмгектенет. Ошондой эле бул жерде 20 миңге жакын түркмөнстандык студент билим алат.
Түркмөн бийлиги массалык миграциядан кооптонот
Түркмөнстандык серепчи Сердар Айтаков мындай эреже менен түркмөн бийлиги экономикалык кризиске баткан өлкөдөн чет жакка кеткендерге бөгөт коюп, саясий толкундоодон обочолонуу максатын көздөп жатканын билдирди.
"Мындай ыкма менен бардык жолдор жабылат. Бирок бул жалпы тенденция. Анын бир нече максаттары бар. Мисалы, эмгек миграциясын азайтуу жана Түркияда отурукташып калган түркмөндөрдү көзөмөлдөө. Виза режими болгондон кийин Түркиядагы мигранттардын Түркмөнстанга кайтып келиши күмөн. Бийликке алардын кереги жок, бул катмардагы жарандарга бийлик ишенбейт".
Түркиядагы түркмөн мигранттарынын көйгөйлөрү, анын ичинде мөөнөтү өтүп кеткен паспортторду жаңыртуу мүчүлүштүгү, эки өлкө ортосундагы аба каттамдарынын токтотулушу, ошондой эле Түркмөнстандын өзүндөгү экономикалык кырдаал мигранттардын нааразылыгын пайда кылган.
2020-жылдан бери түркмөн мигранттары Анкарадагы түркмөн элчилигинин жана Стамбулдагы консулдуктун алдында утур-утур нааразылык акцияларын уюштуруп келет. Мындай митингдер Түркмөнстандын өзүндө да толкундоолорго себеп болгону айтылууда.
Мындан улам түркмөн бийлиги активисттердин жакындарына кысым көрсөтө баштаган.
Туугандары Түркияда иштеп жүргөн Лебап шаарынын тургундарынын бири "Азаттыкка" түркмөн өкмөтүнүн өз жарандарына койгон жаңы талабына нааразы экенин билдирди.
"Мен нес болуп, эмне деп айтарымды билбей турам! Түркмөнстандын өкмөтү Түркиядан түркмөн жарандарына виза киргизүүнү суранып жатат! Лебаптын эмгекке жарамдуу калкынын дээрлик 40% Түркияда эмгек миграциясында жүрөт. Алар иштеп, үй-бүлөсүнө акча жөнөтөт. Өкмөт мигранттарга көйгөй жаратпай, колдоо көрсөтүшү керек".
Түркия түркмөндөрдөн виза сурай элек
Түркияда иштеп жүргөн түркмөн мигранттар да бул кабарга нес болгонун Стамбул шаарында жашаган активист Дурсолтан Таганова "Азаттыкка" билдирди.
Ал эми Түркияда жашаган дагы бир түркмөн активист Нурмухамет Аннаев аба каттамдары толугу менен ачылганда түркмөн бийлиги өлкөдөн массалык миграциянын алдын алуу максатында түрк тараптан виза алууга мажбурлап жатканын "Азаттыкка" билдирди.
"Учурда Түркия түркмөнстандыктардан виза сурай элек. Бул түркмөн өкмөтүнүн каалоосу менен гана жарандарына кысым көрсөтүп, визага мажбурлап жатат. Анткени өкмөт азыр жабык турган аба каттамдары ачылганда, он миңдеген жарандын чет өлкөгө качарын билип турат. Түркмөнстанда жумушсуздук, адилетсиздиктен тажаган эл эптеп чет өлкөгө кетүү амалын издеп жатат. Түркмөн тарап Түркияга кетүүнү каалагандарга визаны мажбурлап жатканы менен Түркия мындай жараянды баштай элек".
Эки өлкө ортосунда тыкыр виза жараяны тууралуу сүйлөшүүлөр 1-июлда Ашхабадда президент Сердар Бердымухамедов жана Түркиянын вице-президенти Фуат Октайдын жолугушуусунда да талкууланган. Анда түрк аткаминер "түрк тилдүү мамлекеттердин жарандары Түркияга чектөөсүз кире аларын" баса белгилеген.
Каттамдар толук калыбына келе элек
Пандемия башталгандан бери бул вирусту жуктурган учурларды расмий ырастабаган түркмөн бийлиги ушул убакка чейин эл аралык каттамдарды толук калыбына келтире элек.
“Түркмөнстан” авиакомпаниясы Дубайга жана Казанга каттамдарын май айында жарым-жартылай жандантып, июндан тартып Москвага уча баштады. Бирок түркмөнстандык жарандар эң көп деп саналган Түркияга катардагы каттамдар дале башталбай турат.
Соңку эки айдан бери жүздөгөн түркмөн жараны Стамбул аэропортунда чогулуп, “Түркмөнстан” авиакомпаниясы уюштурган чартердик же келишимдик негиздеги учактарга отурууга аракет кылып жатат. Алардын арасында башка өлкөлөрдөн кайтып келгендер да, Түркиянын өзүндө иштегендер да бар. Алардын айрымдары дээрлик бир нече айлап аэропортто жашап жатат.
Буга чейин Түркияда, Түндүк Кипрде, АКШда жана Орусияда жашаган айрым түркмөнстандыктар бийликти айыптап, нааразылык акцияларын өткөрүп келген. Өзгөчө Түркияда жашаган түркмөнстандыктар коронавирус пандемиясы башталганда Стамбулда жасалма аракка ууланган 56 түркмөнстандыктын сөөгү мекенине жетпей, чет өлкөдө жерге берилгенин белгилеп митинг уюштуруп келишет.
Түркияда 133 миңден ашык түркмөнстандык расмий катталган. Болжол менен 2 миллионго жакын түркмөнстандык мыйзамсыз жашап, эмгектенери айтылып келет.