ABŞ Türkmenistany din azatlygy boýunça 'aýratyn aladalanma döredýän' ýurtlaryň hatarynda agzady
ABŞ-nyň Döwlet departamenti Pakistany, Eýrany we Merkezi Aziýanyň üç ýurduny din azatlygyny bozmak boýunça syýasaty üçin ýazgardy.
ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň 4-nji ýanwarda çap eden beýanatynda Eýran, Täjigistan, Türkmenistan we Özbegistan öz raýatlarynyň din azatlygynyň depelenmegine ýol beren ýa-da “aýratyn aladalanma döredýän” 10 ýurduň hatarynda agzaldy.
Şol 10 ýurduň arasynda Birma, Hytaý, Eritrea, Demirgazyk Koreýa, Sudan we Saud Arabystany bar. Bu ýurtlar geçen ýylda hem agzalan düzümde “aýratyn aladalanma döredýän” ýurtlar toparyna giripdi.
Beýanatda Pakistanyň “din azatlygyny gödek depelemek üçin” ýörite sanawyna goşulandygy bellenýär.
ABŞ-nyň döwlet sekretary her ýylda din azatlygyny yzygiderli depeleýän ýurtlaryň sanawyny kesgitleýär.
“Dünýäniň ençeme ýerinde adamlar öz din we ynanç azatlygyna bolan hukugyndan peýdalanmagy üçin yzarlanýar, adalatsyz jezalandyrylýar ýa-da tussag edilýär” diýlip, beýanatda aýdylýar.
Ýurtlaryň din azatlygy boýunça hereketleri boýunça kesgitleme 1998-nji ýylda kabul edilen Halkara din azatlygy aktynyň (IRFA) bölegi bolup durýar. Dokument ABŞ-nyň Kongressine din azatlygy boýunça ýyllyk hasabatynyň tabşyrylmagyny we aýratyn aladalanma döredýän ýurtlaryň sanawynyň kesgitlenmegini talap edýär.
Döwlet departamenti Türkmenistany ilkinji gezek 2014-nji ýylyň iýulynda "aýratyn alada döredýän ýurtlaryň" sanawyna goşupdy, Din azatlygy komissiýasy Türkmenistanyň bu sanawa goşulmagyna 2000-nji ýyldan bäri çagyrýar.
Türkmenistan öz raýatlarynyň milli kanunlarda we halkara derejesinde kepil geçilen esasy hukuklaryny dünýä derejesinde iň gödek depeleýän ýurtlaryň hatarynda ýyllarboýy agzalýar. Türkmen hökümeti “Ýegowanyň şaýatlary” ýaly hasaba alynmadyk dini azlyklaryň agzalarynyň, şeýle-de musulman toparlarynyň ýolbaşçylarynyň we agzalarynyň ençemesini öz dini ynançlaryny berjaý edeni üçin tussag etdi.
2017-nji ýylda Ýitirim edilen musulman wyždan ýesiriniň şu ýylyň tomus paslynda Türkmenistanyň “Owadandepe” türmesinde aradan çykandygy habar berlipdi. “Forum-18” neşiriniň 27-nji sentýabrda çap eden maglumatynda, ozal tussag edilen türkmenabatly dinçi Aziz Gafurowyň jesediniň dogan-garyndaşlaryna tabşyrylanda, onuň “urlup-ýenjilmekden göm-gök” we “horlukdan diňe süňk bilen ham” bolup galandygy habar berdi.
Şeýle-de, geçen ýylyň dowamynda Türkmenistanyň häkimiýetleriniň din bilen bagly aýyplamalaryň esasynda ýurduň daşyndaky raýatlaryny yzarlamagyna degişli birnäçe waka ýüze çykdy. Moskwadaky “Memorial” merkezi Kairiň “Al-Azhar” uniwersitetinde okan türkmen raýaty, 1986-njy ýylda doglan Annamyrat Atdaýewiň şu ýylyň ýanwarynda, “yslam ekstremizmi” aýyplamasy bilen sud edilenden soň, türkmen türmesinde ýitendigini we garyndaşlarynyň ondan hiç bir habar alyp bilmeýändigini habar berdi.
Türkmenistan barada maglumat berýän garaşsyz habar çeşmeleri türmä höküm edilen onlarça musulman dinçisinden biriniň dekabryň ortalarynda tussaglykdan çykandygyny habar berdi. “Türkmenistanyň Alternatiw täzelikleri” neşriniň maglumatyna görä, bikanun musulman jemgyýetiniň agzasy bolmakda aýyplanyp, bäş ýyl mundan ozal türmä höküm edilen Ahmet Mirzaýew tussaglyk möhletiniň dolmagy sebäpli türmeden çykypdyr.
Türkmenistanyň Konstitusiýasynda din azatlygy kepillendirilýär, döwletiň dinden aýrydygy, raýatlaryň bolsa dini ynanjyna ýa dine ynanmazlygyna garamazdan deňdigi aýdylýar.