Koronawirusa garşy göreş wagtynda, synçylar ynsan hukuklarynyň peselmeginden alada edýärler
Koronawirus pandemiýasyna garşy göreş bilen baglanyşykly adatdan daşary ýagdaýy girizýän hökümetler aktiwistleriň hereketini basyp ýatyrýarlar, munuň özi graždan erkinligine-de ýaramaz täsirini ýetirýär diýip, ynsan hukuklaryny goraýjylar alada edýärler.
Bütin dünýäde barha öjügip barýan koronawirus pandemiýasyna garşy göreşiň ýaýbaňlanan wagtynda, dürli ýurtlarda iş alyp barýan garaşsyz aktiwistler bu gadagançylykly ýagdaýda ynsan hukuklaryna hem-de graždan erkinligine agyr zarba urulýar diýip alada galýarlar.
COVID-19 sebäpli keselçiligiň artmagy hem adam ölüminiň ýokarlanyp barmagy netijesinde, her ýurduň hökümeti oňa garşy indiwidual çäreleri öňe sürüp, adatdan daşary ýagdaýy girizýärler. Şonuň bilen birlikde, garaşsyz synçylaryň bellemegine görä, dörän ýagdaýdan döwlet ýolbaşçylary öz syýasy bähbitleri üçin hem peýdalanyp bilerler.
Human Rights Watch (HRW) guramasy hökümetlere hem beýleki subýektlere koronawirus infeksiýasynyň ýaýramagynyň öňüni almak çäreleri bilen birlikde, söz azatlygyny goramak, graždanlaryň hereket erkinligini ýatyrmazlyk hem beýleki ynsan hukuklary, şol sanda tussaglykda oturanlaryň we bosgunlaryň saglygy barada alada etmek barada öz teklibini aýan etdi.
— Hökümetler jemgyýetiň saglygyna COVID-19 tarapyndan abanýan agyr howpa garşy göreşiň çägini giňeldýän mahalynda, ynsan hukuklarynyň şol derejede basgylanmagyna hem onuň unudylmagyna getirýär. Munuň özi ylmyň syýasatdan ýokarda durmalydygyny görkezýär, ýagny kimleriň has köp töwekgelçilige düşýändigine ünsi çekýär. Senzuradan gaça durmak, izolýasiýany çäkli derejede saklamak, jemgyýetçilik ynamyny ödär ýaly iş alyp barmak häzirki jogapkärçilikli döwürde iňňän möhüm – diýip, HRW-niň direktory Kennet Pot aýdýar.
25-nji martda Ýewropanyň Howpsyzlyk we hyzmatdaşlyk guramasy (ОBSЕ) Azerbaýjanyň köpçülikleýin habar serişdeleri baradaky golaýda kabul eden kanun aktyna ünsi çekdi.
«Men adatdan daşary ýagdaý wagtynda, saglygy saklaýyş ulgamynda ýalan informasiýalara garşy göreşiň zerurdygyna düşünýän. Ýöne adam durmuşyna hem jemgyýetiň saglygyna zyýan ýetirjek, şeýle hem halk arasynda dowul ýaýratjak ýalan maglumatlara garşy göreş üçin, kanuny üýtgetmek arkaly žurnalistleriň işini bökdemek bolmaz, olaryň pandemiýa baradaky maglumatlaryny saklajak bolmak hem dogry däldir» diýip, ОBSЕ-niň wekili Arlem Dezir ýazýar.
Şol wagtyň özünde Ýewropanyň öňde baryjy hukuk goraýjy guramalary Wengriýanyň premýer-ministri Wiktor Orbana ýüzlenip, onuň adatdan daşary ýagdaý wagtynda öz hukuklaryny artdyrmak meýlinden saklanmaga çagyryş etdiler.
Ýewropa Geňeşiniň baş sekretary Mariýa Peýçinowiç-Buriç Wengriýanyň hökümet baştutanyna milli Konstitusiýany, demokratik ýörelgeler babatda halkara standartlaryny saklamagy maslahat berdi.
Russiýa Federasiýasynda Wladimir Putiniň prezidentlik möhletini ýene iki möhlete uzaltjak Konstitusiýa girizilmeli düzedişler meselesiniň güýçlendirilýän wagtynda, koronawirusyň pandemiýasy güýçlenip başlady. Konstitusiýa düzediş girizmek hereketi koronawirus infeksiýasyndan öň başlanan hem bolsa, häzirki wagtda ol ýerde krizisiň derejesi artýar, ýöne ýagdaý tankyt edilmeýär.
Çeçenistanyň ýolbaşçysy Ramzan Kadyrow 23-nji martda eden çykyşynda, infeksiýanyň birden ýaýramak derejesi barada umumylykda aýdyp, hut özüniň karantin düzgünlerini bozanyň ölüme ýollanmagyny goldajakdygyny sözüne goşdy. Adam hukuklary meselesinde indi birnäçe ýyldan bäri tankytlanyp gelýän ýolbaşçynyň sözüne parhsyz seredip bolmaz.
Ysraýylyň premýer-ministri Binýamin Netanýahu tarapyndan sudlaryň ýapylmagy, mobil telefonlaryň maglumatlarynyň çäklendirilmegi hem-de parlamentiň ýapylmagy demokratik düzgünlere laýyk däl hem çakdan aşa diýlip bellendi.
HRW-niň rekomendasiýasynda, Eýranyň Nowruz baýramy mynasybetli onlarça müň tussagy azatlyga goýbermegi koronawirusyň güýçli ýaýramagy bilen baglanyşykly, saglyk ýagdaýlary nazarda tutulyp edilen iş diýilýär. Ýöne synçylar «ençeme hukuk goraýjylaryň we milli howpsuzlyk sebäpli anyk bolmadyk günäler bilen saklanýanlaryň şindizem türmelerde oturandygyny» aýdýarlar.
Halkara hukuk goraýjy Amnesty International guramasy COVID-19 üçin tutuş bir web-sahypany bagyş etdi hem «biz mälim bolmadyk wagta çenli bidüzgünçiligi nirede görsek, nirededigini bilsek, ynsan hukuklarynyň bozulmagyny tankyt ederis» diýip söz berdiler.
Amnesty International beýleki ýurtlar bilen birlikde ABŞ-yň serhetçileriniň başpena gözläp gelýänleri yzyna gaýtarmak metodyny, Meksikadan gelýänleriň ýoluny baglamagyny hem tankyt edýär.
COVID-19 wirusynyň ABŞ-da ýaýramagy bilen prezident Donald Tramp 13-nji martda adatdan daşary milli howpsuzlyk barada karar kabul etdi. Şol karara laýyklykda, hökümetler Internet kontrollygyny doly öz ellerine almaga hem ýaragly güýçleri artdyrmaga hakly.
Beýik Britaniýanyň Saglygy saklaýyş ministri Mett Henkok parahatçylykly şertler bolsa-da, adatdan daşary ýagdaýda «ekstraordinar çäreleri» görüp boljakdygyny aýtdy.
BMG-niň Adam hukuklary bardaky Ýokary komissarlygy koronawirus pandemiýasyna garşy göreş alyp barýan ýurtlara halkara derejesinde girizilen sanksiýalara gyssagly suratda ýaňadan seretmegiň möhümdigini aýtdy.
— Adamlaryň ölümi hem çekýän dert-azaplary we infeksiýanyň ýene-de ýaýramagy çärelerinden ugur alyp, her bir ýurtda saglygy saklaýyş ulgamynda ýüze çykaýjak krizisden gaça durmak örän möhüm. Munuň özi agyr netijelere alyp barýar. Şeýle hem bu agyr wagtda bütin dünýäde ilatyň saglygyny, ynsanlaryň hukuklaryny we millionlarça adamyň durmuşyny goramagyň hatyrasy üçin, sektorlarda – bölekleýin ýerlerde sanksiýalary gowşatmak ýa-da wagtlaýyn saklamak gerek – diýip, Mişel Baçelet aýtdy.
Çuňňur pandemiýa şertlerinde «bir ýurda berilmeli medisina ýardamyna päsgelçilik döretmek, biziň her birimiz üçin ol ýurtdaky howpy diňe artdyryp biler» diýip, hanym Mişel Baçelet sözüniň üstüne goşdy.
Material AÝ/AR-nyň Gazak gullugy tarapyndan taýýarlandy.