Azatlygy elinden alnanlar. Owganystanda aýallaryň arasynda öz janyna kast edýänleriň sany artýar
Owganystanda barlyşyksyz "Talyban" güýçleri häkimiýeti ele alanlaryndan soň, ýurtda aýallaryň arasynda, öz janyna kast edýänleriň sany artdy.
Şabona iki ýyl mundan ozal ýerli uniwersitetiň lukmançylyk fakultetiniň studenti bolup, toýa taýýarlyk görýärdi. Emma onuň arzuwlary amala aşyp bilmedi. "Talyban" häkimiýeti ele alandan soň, gyzlaryň öňünde uniwersitetiň gapylary ýapyldy. Aradan birnäçe wagtdan soň, Owganystandan daşarda ýaşaýan ol öýlenjek ýigit gudaçylyk gürrüňini ýatyrdy. Awgust aýynda demirgazyk Parwan welaýatynyň Çarikar şäherinde ýaşaýan 20 ýaşly Şabona öýünde öz janyna kast edipdir.
Owganystanyň köpçülikleýin habar serişdeleri we sosial ulgamlary aýallaryň öz janyna kast edýändigi baradaky habarlardan doly. Aktiwistler topary bolsa 2021-nji ýylyň awgustynda "Talyban" häkimiýete gaýdyp geleninden bäri Owganystanda öz janyna kast edýänleriň sanynyň barha artýandygyny aýdýarlar. Aktiwistleriň sözlerine görä, munuň esasy sebäbi ýaşaýyş şertleriniň ýaramazlaşmagy bolup durýar we "Talyban" toparynyň aýallara girizen berk çäklendirmeleridir.
"Talyban" Owganystanda häkimiýeti ele geçirenden bäri hakykat ýüzünde häkimiýetler birnäçe çäklendiriji çäreleri girizdiler, bilermenleriň aýtmagyna görä, bu ýagdaý aýal-gyzlaryň hukuklarynyň yzygiderli bozulmagyna getirdi. “Talyban” häkimiýet başyna geläýen badyna aýallaryň hukuklaryna hormat goýjakdygyna wada berdi, ýöne sähel salymdan soň, edil mundan 20 ýyl öň hereket eden talyplar ýaly, çäklendirmeleri girizip başladylar. "Talyban" owgan zenanlaryna orta we ýokary bilim almagy gadagan etdi, döwlete degişli bolmadyk ýerli guramalarda işlemegiň ýoluny ýapdy we olara diňe örän çäkli iş ýerlerinde işlemäge rugsat berdi. Şeýle hem aýallara ýanynda erkek dogan-garyndaşy ýa-da ýanýoldaşy bolmadyk ýagdaýda, öýden çykmak gadagan edildi. Olar üçin berk egin-eşik düzgüni girizildi: aýallar hökmany ýagdaýda tutuş bedenini hem ýüzüni örtýän eşik geýmeli, şeýle etmedik ýagdaýynda, olara agyr jeza beriljekdigi duýduryldy.
"Owganystanda onsuzam maşgala ýagdaýynyň agyrlaşmagyna getirýän ykdysady şertler, mydama garyplygyň wehim salmagy aýallaryň arasynda, hususan-da, bilim almagyň we işlemegiň gadagan edilmegi agyr göwnüçökgünlik we öz janyna kast etmek derdeseriniň ýaýramagyna getirdi” diýip, ýerli aktiwistler aýdýarlar.
Kabulda işleýän psiholog Mujib Hpalwak soňky iki ýylyň dowamynda, ýerli saglyk edaralarynda, psihiki näsaglyk sebäpli ýüz tutýanlaryň aglabasyny aýal-gyzlar düzýär diýdi. Ol doktor zenanyň aýtmagyna görä, ruhy taýdan ejir çekýänleriň 90%-i "Talyban" häkimiýeti ele almazdan öň dürli okuw jaýlarynda okaýan ýa-da haýsydyr bir edarada işleýän aýal-gyzlar bolup durýar. «Aýallar işlemekden gadagan edilip hem-de bilim almak hukugyndan mahrum bolansoň, durnuksyz ýagdaýlar sebäpli, özlerini örän kyn ýagdaýda duýýarlar» diýip, ol doktor aýdýar.
Başga bir agyr ýagdaý mejbury we irki nikalar, şeýle hem maşgalada bolýan zorluk we olaryň umumy jemgyýetçilik durmuşyndan üzňelikde bolmagydyr. Käbir ene-atalar "Talyban" jeňçilerinden gorkup, kämillik ýaşyna ýetmedik gyzlaryny ir durmuşa çykarmaga razy bolýandyklaryny boýun alýarlar.
Ýurtda dowam edýän häzirki ýagdaýda, köp aýal-gyzlarda ýaşamak – howply, ölmek bolsa gutulyş diýen pikir bar diýip, graždan aktiwisti Merýem Saidi aýdýar.
Kabulyň ýaşaýjysy Merýemiň “Azat Owganystan” Radiosyna aýtmagyna görä, onuň 16 ýaşly uýasy altynjy synpdan soň mekdepde okamak gadagan edilendigi sebäpli, agyr göwnüçökgünlige duçar bolupdyr. «Meniň gyz jigimiň azatlygyny aldylar, täze şertlere öwrenişmek oňa örän agyr» diýip, Merýem aýdýar.
"Talyban" 2020-nji ýylda 360 töweregi adamyň öz janyna kast etmäge synanyşandygyny habar berdi. Olar goşmaça jikme-jik maglumatlary aýtmadylar. Aktiwistler öz janyna kast etmek bilen bagly anyk maglumatlary tapmak kyn diýýärler, sebäbi "Talyban" resmi sanlary düýpli kemeldip görkezýär. Her nähili-de bolsa, olaryň aýtmagyna görä, öz janyna kast edýän aýallaryň sany erkekleriňkiden ençeme esse köp.
Bütindünýä Saglyk guramasynyň 2018-nji ýyldaky hasabatyna laýyklykda, 40 million ilaty bolan Owganystanda 2 milliona golaý adam ruhy taýdan näsazlykdan ejir çekýär.
Dünýäde açlyga garşy göreşýän Amerikanyň Action Against Hunger ynsanperwer guramasy 5-nji sentýabrda, Owganystanda psihiki taýdan näsag raýatlaryň hakyky sanynyň has ýokary bolup biljekdigini aýtdy. Guramanyň pikirine görä, Owganystan ilatyň arasynda psihiki taýdan näsazlyklaryň öň görlüp-eşidilmedik krizisi bilen ýüzbe-ýüz bolýar.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.