Yaqin Sharq: HAMASni kim moliyalaydi?

Ekspertlarga ko‘ra, HAMAS jangari guruhi xayriya tashkilotlari va do‘st davlatlardan kelgan yordam, G‘azo tunnellari orqali naqd pul o‘tkazish va xalqaro sanksiyalar tufayli kriptovalyutalar vositasida moliyalashtirib kelingan.

Biroq, HAMAS, yuzlab isroilliklarni o‘limiga sabab bo‘lgan Isroilga so‘nggi hujumidan keyin, mablag‘larni olishda yanada ko‘proq to‘siqlarga duch keladi. Isroil HAMAS hujumiga javoban 75 yillik mojaro tarixida G‘azoni eng dahshatli tarzda bombardimon qilmoqda.

Shu hafta boshida Isroil politsiyasi Barclays bankning xayriya yig‘ish uchun foydalanilgan kriptovalyuta hisobini muzlatib qo‘ydi. Rasmiylar bu HAMASning mablag‘ yig‘ish faoliyati bilan bog‘liqligini bildirdi.

AQSH Terrorizmga qarshi kurash bo‘limi rasmiysi Mettyu Levitning hisob-kitoblariga ko‘ra, HAMAS byudjetining 300 million dollardan ortiq qismi biznes soliqlari, shuningdek, Eron va Qatar kabi davlatlardan hamda xayriya tashkilotlaridan kelib tushgan.

O‘tgan yil fevral oyida AQSH davlat departamenti HAMAS Fors ko‘rfazi davlatlaridan, shuningdek falastinliklar, boshqa muhojirlar va xayriya tashkilotlaridan ko‘mak olishini bildirgan edi.

HAMAS o‘z donorlariga qo‘yilgan moliyaviy cheklovlar Isroilga qonuniy qarshilikni zararsizlantirishga urinish ekanini aytgan.

AQSH va Britaniya singari davlatlar tomonidan terrorchilik tashkiloti sifatida sanksiyalangan HAMAS xalqaro cheklovlarni kuchaytirmaslik uchun kriptovalyutalar, kredit kartalari yoki soxta savdo bitimlaridan tobora ko‘proq foydalanib kelgan, deydi Levitt.

«HAMAS terrorizmni moliyalashtirishda muvaffaqiyatli kriptovalyuta foydalanuvchilardan biri bo‘ldi», deydi Tom Robinson, Elliptic blokcheyn tadqiqot kompaniyasi asoschisi.

Biroq, bu yil HAMAS yo‘qotishlardan keyin kriptodan voz kechishini aytdi. Kriptovalyuta buxgalteriya hisobi tizimi bunday operatsiyalarni kuzatish imkonini beradi.

TRM Labs blokcheyn tadqiqotchilari HAMASning 2021-yil may oyidagi hujumlaridan so‘ng, kripto mablag‘lar tushumi ko‘payganini aniqladi. O‘shanda HAMAS tomonidan boshqariladigan kripto-manzillarga 400 ming dollardan ko‘proq mablag‘ kelib tushgan.

Biroq, o‘tgan hafta oxiridagi zo‘ravonliklardan buyon, HAMASga aloqador guruhlar atigi bir necha ming dollar kriptovalyuta o‘tkazgan.

«Xayriya tushumlari kamayganining sabablaridan biri Isroil hukumatining bunga qarshi chora ko‘rishidir », deydi TRM Labs.

2021-yil dekabrdan joriy yilning apreliga qadar Isroil HAMASga aloqador deyarli 190 ta kripto hisobini musodara qildi.

HAMAS ittifoqchilari G‘azoga pul o‘tkazishning turli yo‘llaridan foydalanib kelmoqda. AQSH Davlat departamenti Eron har yili Falastindagi jangari guruhlar, jumladan, HAMASni qo‘llab-quvvatlash uchun 100 million dollar yordam berayotganini, pullarni shirkatlar, yuk tashish operatsiyalari va qimmatbaho metallar ko‘rinishida o‘tkazish usullaridan foydalanib kelayotganini bildirdi.

Eron rasmiylari izoh berish so‘roviga javob bermadi.

Hamas Turkiyadan tortib Saudiya Arabistonidagi kompaniyalarga 500 million dollarlab sarmoya kiritgan maxfiy kompaniyalar tarmog‘ini yaratdi. AQSH G‘aznachiligi 2022-yil may oyida mazkur kompaniyalarga sanksiyalar joriy qildi.

Isroil uzoq vaqtdan beri Eronni HAMASga qurol yetkazib berish orqali zo‘ravonliklarni keltirib chiqarishda ayblab keladi. Isroilni tan olmagan Tehron bu guruhga ma’naviy va moliyaviy yordam berayotganini aytadi.

Falastinni qo‘llab-quvvatlash 1979-yilgi inqilobdan beri Eron islom Respublikasi uchun prioritet va mamlakatning o‘zini musulmon olami yetakchisi sifatida ko‘rsatish vositasi bo‘lib kelgan.

Qatar ham 2014-yildan beri G‘azoga yuzlab million dollar berdi. Hatto bir paytlar Qatar G‘azo anklavining yagona elektr stansiyasini boshqarish, muhtoj oilalar va davlat xizmatchilariga yordam berish uchun oyiga 30 million dollar sarflagan.

«Qatar eng kambag‘al falastinlik oilalarga 100 dollar berib kelgan va G‘azoda elektr ta’minotini ta’minlashda ko‘mak ko‘rsatgan», deydi Qatar rasmiysi izoh so‘roviga javoban. Bu falastinlik oilalar uchun «barqarorlik va hayot sifatini saqlab qolishga yordam berganini» qo‘shimcha qildi.

Qatarning G‘azoga ajratgan mablag‘lari aslida Isroil orqali o‘tadi, deydi jarayondan xabardor manba.

Mablag‘lar Qatardan Isroilga elektron ko‘rinishda o‘tkaziladi. Isroil va BMT rasmiylari naqd pulni chegara orqali G‘azoga o‘tkazishadi.

Naqd pul to‘g‘ridan-to‘g‘ri G‘azodagi muhtoj oilalar va davlat xizmatchilariga tarqatiladi va har bir oila yoki shaxs pulni imzo qo‘yib olishi kerak. Ro‘yxatning bir nusxasi Isroilga, biri BMTga, biri Qatarga yuboriladi.

«Qatarning G‘azo sektoriga yordami Isroil, BMT va AQSH bilan to‘liq muvofiqlashtirilgan», deydi Qatar hukumati rasmiysi.

So‘nggi yillarda Qatar G‘azoning yagona elektr stansiyasi uchun Isroildan yoqilg‘i sotib olgan. Bundan tashqari, Misr yoqilg‘isini Hamasga qayta sotib daromad qilishi uchun bergan.

Qirollik Birlashgan Xizmatlar Instituti tahlil markazidan Stiven Reymer, guruhning rasmiy moliyaviy kanallarga kirishini to‘liq cheklash bo‘yicha urinishlar natijasi cheklangan bo‘lishini bashorat qildi.

«Guruhni moliyalashtirish taktikasi sanksiyalarni chetlab o‘tish uchun rivojlandi»,- deydi ekspert.