Новости за 15.12.2021

افغان معلول لامبو کوونکی عباس کریمي د امریکا د لامبو په ملي سیالیو کې ګډون کوي.  دا سیالۍ د ډسمبر میاشتې له ۱۷مې تر ۱۹مې نېټې د شمالي کارولینا په ګریني بورو کې ترسره کېږي. عباس کریمي چې اوس‌مهال په امریکا کې دی، ویلي یې دي چې دې سیالیو ته‌یې پوره تیاری نیولی دی.   عباس کریمي درې کاله مخکې د لامبو په ۵۰ متره نړیوالو سیالیو کې چې د امریکا په ایندیاناپلیس کې وشوې، د سرو زرو مډال ګټلی و.   تر دې سیالیو یو کال مخکې یې بیا د مکسیکو په نړیوالو سیالیو کې د نقرې مډال ګټلی و.

د امریکا د جانز هاپکنز پوهنتون راپور ورکړی چې په متحده ایالاتو کې د 'کووېډ-۱۹' له کبله د مړینو شمېر له ۸۰۰ زره تنو واوښت. د امریکا ولسمشر جو بایډن پرون دا شمېرې غموونکې وبللې او له ناواکسین شویو خلکو یې وغوښتل چې واکسین وکړي. نوموړي همدارنګه سپارښتنه وکړه چې واکسین شوي کسان دې هم د ویروس په وړاندې د خپل وجود پیاوړتیا په خاطر بل ډوز واکسین وکړي. د امریکا شااوخوا ۲۰۰ ملیونه وګړي بشپړ واکسین شوي چې د دې هېواد د وګړو په ۱۰۰ کې ۶۲ برخه جوړوي. په دې هېواد کې د کرونا وبا له کبله په مړو شویو کسانو کې ډېر یې هغه دي چې واکسین‌یې نه‌و کړی. Читать дальше...

د کرونا وبا دوام او د بیو لوړېدو په اسیا کې د ملیونونو وګړو لپاره د خوړو امنیت له ګواښ سره مخ کړی دی. دا خبره نن د ملګرو ملتونو د خوړو او کرنې ادارې په یو راپور کې کړې ده. د دې راپور پر بنسټ په اسیا لویه وچه کې یو میلیارد او ۸۰۰ ملیونه وګړي روغتیايي غذايي رژیم ته لاسرسی نه‌لري. په دې راپور کې ویل شوي چې د کرونا د خپرېدو د مخنیوي لپاره د حکومتونو د اقداماتو او سفرونو او نورو فعالیتونو د محدودېدو سره هم‌مهاله په ۲۰۲۰ م کال کې خوړو ته د خلکو لاسرسی کم شوی او سږ کال دا وضعیت نور هم خراب شوی دی. Читать дальше...

د ژغورنې نړیواله کمېټه یا ای ار سي افغانستان د تر ټولو ناوړه بشري وضعیت لرونکی هېواد بللی دی. ای ار سي د چهارشنبې په ورځ په نړۍ کې د هغو کړکېچونو یو لېست خپور کړی چې ولسي خلک‌یې له ناوړه وضعیت سره مخ کړي. په دې لېست کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته افغانستان د ناوړه بشري وضعیت له کبله په لومړي او ورپسې ایتوپیا چې کورنۍ جګړې سره مخ ده، په دوهم ځای کې راغلي دي. په راپور کې یمن چې کورنۍ جګړه په‌کې اووم کال ته داخله شوه د ناوړه بشري وضعیت په لرلو په دریېم درجه یاد شوی دی. نایجریا، جنوبي سوډان،... Читать дальше...

د کرونا ویروس د نوې بڼې له خپرېدو وروسته د افریقايي ملتونو جام سیالۍ له نامعلوم برخلیک سره مخ شوې دي. رسنۍ وايي، له کرونا سره د مبارزې په ترڅ کې معلومه نه‌ده چې د افریقا د ۲۰۲۲ کال د ملتونو جام به څه وخت پیل شي. خو ځینو رسنیو داسې راپورونه هم خپاره کړي چې د افریقا د فوټبال کنفدراسیون به د ۲۰۲۲ کال د افریقا ملتونو جام په اړه خپله پرېکړه ژر اعلان کړي.   د کرونا ویروس نوې بڼه چې اومېکرون نومېږي، د خپرېدو په حال کې ده.

د کابل اوسیدونکی عبدالصبور وايي، خور یې ناروغه ده او غواړي د درملنې لپاره یې بهر یوسي، خو په کابل کې د پاسپورټونو د بهیر په وېش کې د ځنډ له امله تراوسه نه دی توانېدلی.  عبدالصبور ازادي راډیو سره په خبرو کې د طالبانو حکومت د پاسپورټ په ریاست نیوکه وکړه چې د یوې میاشتې په تېرېدو سره لاهم نه دی توانېدلی چې شته ستونزې هوارې او د پاسپورټونو د ورکړې بروسه بیا پیل کړي.  دی وايي: "زه یو ناروغ لرم، غوښتل مې ورته پاسپورټ واخلم، خو له بده مرغه چې کابل کې د پاسپورټونو د وېش پروسه بنده شوه. ما غوښتل چې خپل... Читать дальше...

په کاپیسا کې ۲۰۰۰ کروندګرو  ته د غنمو اصلاح شوی تخم ورکړل شو.   دا خبره د طالبانو د کرنې، اوبو لګونې او مالدارۍ وزارت ویاند مستعین عمري ازادي راډیو ته وکړه.   نوموړی وايي چې کروندګرو ته د کر لپاره د اصلاح شوېو غنمو د وېش لړۍ "د افغانستان لپاره د ناروې کمېټې" له خوا پيل شوې ده.    ښاغلی عمري د اصلاح شوېو غنم وېش د کرنې د مېکانېزه کول لپاره مهم بولي او له مرسته کوونکو بنسټونو غواړي چې له بزګرو سره لا ډېره مرسته وکړي.

پاکستان ۴۵ ټنه خوراکي توکي، ۱۴۴۰ د جامو ژمنۍ بستې او ۸ ټنه وریجې او درمل له افغانستان سره مرسته وکړه. پاکستاني رسنیو لیکلي دي چې دا مرستې نن په ۷ بار وړونکو موټرو کې د تورخم له لارې افغانستان ته لېږل شوي او طالب چارواکو ته سپارل شوي دي. د پاکستاني رسنیو د معلوماتو پر بنسټ په تېرو څلورو میاشتو کې یاد هېواد په څلورو الوتکو او ۱۱۵ بار وړونکو موټرو کې مرستې افغانستان ته لېږلي دي.

د خصوصي سکتور او د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونې یو شمېر استازو د سوداګریزو ستونزو د حل او د اقتصادي همکاریو د پراختیا په موخه پاکستان ته سفر کړی دی. د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال محمد یونس مومند چې له دې پلاوي سره یې پاکستان ته سفر کړی، ازادي راډيو ته وویل چې د افغان سوداګرو دې استازو په هغه غونډه کې چې د اقتصادي مرکز د مطالعاتو «OESP» او د څېړنو او امنیتي مطالعاتو د مرکز «CRSS» له خوا په پاکستان کې وشوې، د افغانستان د اقتصادي نظام په اړه خبرې وکړې. په دې ناسته کې خلکو ته د کارموندنې،... Читать дальше...

مرکزي بانک د صرافانو له ټولنې سره په همغږۍ د یو ډالر بیه له ۱۲۵ افغانیو ۱۰۶ ته ښکته کړه. د شهزاده سرای مرستیال حاجي داد ګل وایي، دا پرېکړه د سې شنبې په ورځ د مرکزي بانک او صرافانو ټولنې ترمنځ ونیول شو او نن پلې شو. د سې شنبې په ورځ د ریاست الوزرا مرستیال عبدالسلام حنفي په مرکزي بانک کې یوې خبري غونډې ته وویل چې له دې وروسته هېڅ څوک نه شي کولی په سوداګریزو راکړو ورکړو کې له بهرنیو اسعارو ګټه واخلي؛ د نوموړي په خبره له سرغړونکو سره به قانوني چلند کېږي. دا په داسې حال کې ده چې وروستی یوه اوونۍ... Читать дальше...

د امريکا د استازو جرګې دوه اړخيزه لايحه تصويب کړه چې تضمین کړي د چين  له  شينجن سيمې به واردات په اجباري توګه نه ترسره کېږي.  دا کار ځکه شوی چې چین کې د اويغور مسلمان اقلیت پر وړاندې له بشري حقونو د سرغړونې په اړه اندېښنې شته.   په اویغور وګړو د جبري کار د مخنیوي قانون د ډسمبر په۱۴مه نېټه ناوخته تصویب شو او د امریکا مشرانو جرګې ته واستاول شو چېرته چې تمه کېږي د ولسمشر تر لاسلیک مخکې به تصویب شي.  دا قانون وروسته له هغه تصویب شو چې وکیلانو د موافقتنامې پر کلمو موافقه وکړه چې په جرګه او سنا کې د معرفي شوېو لایحو ترمنځ توپیرونه له منځه وړي. Читать дальше...

په افغانستان کې د بې‌وزلۍ ګراف او د بشري بحران د پراخېدو ګواښ ورځ تر بلې لوړېږي.دا وضعیت هره ورځ نوې کیسې زېږوي. زربخته په کندهار کې د یوه خصوصي بانک ترمخه په دې هیله ناسته ده چې ګوندې څوک به د یوې ډوډۍ پیسې ورکړي: "نه خېمه لرم، نه کور. دلته هره ورځ راځم چې څوک به خیرات راکړي. له دولته غواړم چې مرسته راسره وکړي. خیر دی." بې‌وزلۍ له یوې خوا او د توکو د بیو پورته کېدل له بلې خوا، خلک اوس دې ته اندېښمن کړي چې سبا به څه پېښېږي؟ میرویس وايي، لویان به هر ډول ستونزې وګالي، خو نه پوهېږي چې کوچنیانانو ته څه پلمه وکړي: "ګرانې ده. Читать дальше...

د طالبانو له بیا واکمنېدو سره د ټولنیزو شبکو ډېری ځينې کارونکي وایي، غلي شوي او ځينو یې ان خپل اکاونټونه تړلي دي. دوی وايي، په تېر کې له مخالفینو او منتقدینو سره د طالبانو د تُند چلند له امله، پټه خوله د ځان په خیر بولي. د هلمند استوګن، د انجینر نوېد ورور محمد شریف شرافت ادعا کوي چې ورور یې وروسته له هغې ووژل شو چې په فېسبوک کې یې په طالبانو پسې یو پوسټ کړی و، خو طالبان په دې پېښه کې لاس لرل ردوي.  دی وايي، نوید دا پوست د نوومبر میاشتې په ۲۱مه نېټه یې کړی و. شرافت زیاتوي: "انجینر نوېد په... Читать дальше...

په افغانستان د طالبانو په واکمنېدو سره د افغانستان ګڼ شمېر انځورګرانو، میناتوریستانو او د دیوالونو انځورګرانو ځانونه په خپله سانسور کړي له خپلو هنري کارونو یې څخه لاس اخیستی دی. دغه هنرمندان وايي چې د هنر په اړه په ځانګړي ډول د انځورګرۍ په اړه د طالبانو د حکومت چلند، لا تراوسه ناڅرګنده دی او له همدې امله یې خپل کار بند کړی دی. د انځورونو په دې ټولګه کې د طارق حبیبي د انځورګرۍ یو څو نمونې وګورئ:

په افغانستان د طالبانو په واکمنېدو سره د افغانستان ګڼ شمېر انځورګرانو، میناتوریستانو او د دیوالونو انځورګرانو ځانونه په خپله سانسور کړي له خپلو هنري کارونو یې څخه لاس اخیستی دی. د افغان انځورګرې اتنا سلطاني څو نمونې دلته وګورئ:

پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته د هرې ورځې په تېرېدو سره د کابل په دیوالونو د انځورګرۍ رول کمېږي او ځای یې د طالبانو سپین رنګه بیرغ نیولی. هغه دیوالونه چې تېرو شلو کلونو کې د ډېریو انځورګرانو له خوا انځور شوي وو، د هر تیرېدونکي کس پام یې ځانته اړولولو او هر یو یې یو پیغام درلود. د هنر سالار بنسټ چې له شپږو کلونو راهیسې یې افغانستان کې د دیوالونو د انځورګرۍ د ودې لپاره کار کاوه، اوس یې کارونه په ټپه درولي دي. د دې بنسټ د پروګرامونو مسوول ذبیح مدبر وايي، د طالبانو په واک ته رسېدو سره د دوی ټولې هڅې په اوبو لاهو شوې. Читать дальше...

درېیو اروپايي قدرتونو پرون د سې شنبې (د لېندۍ ۲۳مه) په ورځ وویل چې له ایران سره د ۲۰۱۵ میلادي کال د اټمي موافقې د احیا لپاره خبرې په چټکۍ سره مخ په ځوړ روانې دي. له بلې خوا تهران پر لویدیځو قدرتونو تور لګولی چې د ایران د ملامتۍ په خاطر یې یوه لوبه پیل کړې ده. داسې ښکاري چې ویانا کې له پنځو پیاوړ هېوادونو بریتانیا، فرانسې، جرمني، چین او روسیې سره د ایران خبرې له دوو اونیو وروسته له خنډ سره مخامخ شوي دي. دا خبرې له پنځه میاشتنۍ وقفې وروسته پیل شوي او امریکا په غیرمستقیم ډول ګډون په کې لري. ... Читать дальше...

د اروپايي شورا رئیس چارلز مایکل وايي، د اذربایجان ولسمشر الهام علییف او د ارمنستان صدراعظم نیکول پاشینیان پرون (د لیندۍ په ۲۳مه) په بروکسل کې د اروپايي ټولنې په منځګړیتوب ګټور مذاکرات وکړل. ښاغلي مایکل له پرونیو خبرو وروسته وویل، دې درې اړخیزو مذاکراتو له څلورو ساعتونو زیات وخت ونیو او د نن تر سهار وختي پورې اوږده شول. ښاغلي مایکل زیاته کړه چې د اذربایجان او ارمنستان تر منځ له پروسږنې جګړې وروسته د دواړو ګاونډیو هېوادونو مشرانو د کړکېچ د مخنیوي پرلارو چارو او د ډپلوماسۍد پرمخ بیولو په اړه بحث وکړ. Читать дальше...

د بښنې نړیوال سازمان وايي، په افغانستان کې د پخواني نظام د سقوط پرمهال د طالبانو له خوا د بې محاکمې وژنو او شکنجې موارد یې مستند کړي دي. دې سازمان په یوه راپور کې چې نن خپور شو ویلي، طالبانو پر کابل د ولکې ټينګولو په ورځو کې قومي او مذهبي اقلیتونه، د پخواني دولت سرتېري او هغه کسان چې دوی د دولت پلویان بلل د انتقامي حملو په ترڅ کې وژلي او شکنجه کړي یې دي. د بښنې د نړیوال سازمان سکرتر جنرالې اګنیس کالامارد په یوه خبري بیان کې وايي، د طالبانو د دې ناسمې ادعا برعکس چې ګنې د واک انتقال له کومې ستونزې... Читать дальше...

په کندز ولایت کې د کروندګرو لېوالتیا د لیمو د وړو باغونو جوړولو ته زیاته شوې ده. د امام صاحب ولسوالۍ د شېرخان بندر سیمې د محمد نبي په نوم بڼوال وايي چې د نورو کرنیزو محصولات پرتله د لیمو عوايد ښه دي. نبي وایي: "سږکال د لیمو حاصلات ښه دي خوندور دي. زه په خپل باغ کې د لیمو ۴۰ ونې لرم او د کال هره ونه ۱۰ منه او ۱۵ منه حاصل ورکوي. د نورو کرنیزو توکو پرتله د لیمو عواید ښه دي. همدلته یې هم پلورو او کله یې د امام صاحب او د کندز بازارونو ته یې هم وړو. لس کال کېږې چې ما دغه باغ جوړ کړی دی." د کندز ښار... Читать дальше...

د طالبانو د ماليې وزارت وایي، تر راتلونکو دوو ورځو پورې به د دولتي ادارو ټولو کار کوونکو ته د دوو میاشتو تنخواوې ورکړل شي. د دې وزارت ویاند احمد ولي حقمل وویل، دولتي کار کوونکو ته تنخواوې د دوی د خپلې دولتي بودجې څخه ورکول کېږي. حقمل وویل: "زموږ کوښښ دا دی چې د قوس تر۲۵مې نېټې پورې د ټولو دولتي کار کوونکو د دوو میاشتو معاشونه ورکړو، ځکه جدي کې بیا مالي کال نوی کېږي، سیسټمونه مو بندیږي او د یو څه وخت لپاره کیدای شي دا پروسه بیا وځنډیږي." ښاغلي حقمل وویل، تېره اوونۍ دولتي کار کوونکو ته مکمل... Читать дальше...

د بېلاروس یوې محکمې یو شمېر وېب بلاګ لیکونکو، د اپوزیسیون فعالانو او د اپوزیسیون د جلا وطنې مشرې سویتلانا څیخانو سکایا مېړه ته د سختو سزاوو حکمونه صادر کړي دي. مشهور بلاګ لیکوونکي سیارهې څیخانوسکي یې په اتلس کاله بند محکوم کړی دی. د امریکا متحده ایالاتو او اروپایي ټولنې دغه حکمونه غندلي دي. ټول دغه کسان تېر کال د ولسمشرۍ په لانجمنو انتخاباتو کې نیول شوي وو. هغه انتخابات چې په پایله کې یې د بېلاروس مستبد مشر الکساندر لوکا شینکو د شپږم ځل لپاره ځان ګټونکی اعلان کړ. د بشري حقونو ډلې هغه شپږ... Читать дальше...

د اسراییل د استخباراتو وزیر وایي، سوریې ته باید اجازه ور نه کړل شي چې کیمیاوي وسلو ته لاسرسۍ ولري. الازارسټیرن پرون سې شنبه (د لېندۍ ۲۳مه) د دې هېواد د پوځ له راډیو سره په مرکه کې وویل، اسراییل نه شي کولای چې په شمال کې د خپل دښمن په لاس کې کیمیاوي وسلې وویني. نوموړي دغه څرګندونې وروسته له هغې کوي چې امریکایي واشنګټن پوسټ ورځپاڼې خبر ورکړ چې اسراییل سږ او تېرکال دوه ځلي د سوریې د کیمیاوي وسلو تاًسیسات په نښه کړي وو. د سوریې حکومت چې د ۲۰۱۳ میلادي کال په سېپټمبر میاشت کې د دمشق په لویدیځ کې... Читать дальше...

د هوا پېژندنې نړیوالې ادارې تایید کړې چې په تېر جون میاشت کې د سایبریا په ختیځ شمالي قطب کې د تودوخي درجه د سانټیګراد په حساب په بې ساري ډول ۳۸ درجو ته رسېدلې وه.  دغې ادارې پرون سې شنبه (د لېندۍ ۲۳مه)په یوه بیان کې وویل چې د تودوخي د درجې زیاتوالی د روسیې په شمال کې په ځنګلونو کې د اورلګېدو لامل شوي او د شدیدې نړیوالې تودوخي په اړه یې اندېښنې زیاتې کړي دي.  دغې ادارې همدارنګه ویلي چې په شمالي قطب کې د تودوخي بې سارې درجې د نړۍ د اقلیم د بدلون په اړه د خطر زنګ کړنګولی دی.

د خوړو نړیوال پروګرام «WFP»وایي، تقریباً ټول افغانان په کافي اندازه خواړه نه لري او اقتصادي سقوط به د طالبانو تر واکمنۍ لاندې مخ په زیاتېدونکي ناوړه وضعیت افغانستان راتلونکي کال له یوه ناورین سره مخامخ کړي. د خوړو د نړیوال پروګرام ویاند ټامسن فیري Tomson Phiri پرون سې شنبه(د لېندۍ ۲۳مه) په جنیوا کې په یوه خبري کنفرانس کې وویل چې د دې پروګرام سروې ښیي چې تقریباً ۹۸ سلنه افغانان کافي خواړه نه لري او د هرو لسو کورنیو له ډلې ۷ یې خواړه پوروي چې دا وضعیت دوی نور هم بې وزله کوي. ښاغلي فیري وویل، اقتصادي... Читать дальше...