Новости за 04.01.2023

د سیاسي او امنیتي چارو یو شمېر پوهان د پاکستاني چارواکو وروستۍ څرګندونې د یوې نوې سیاسي لوبې پیل بولي. د سیاسي او پوځي چارو یو شمېر کارپوهان د طالبانو حکومت په سیمه ییزو او نړیوالو پوځي سیاسي لوبو کې په ګډون تورنوي. دوی په افغانستان کې د پاکستان پر ضد د پاکستاني طالبانو یا ټي ټي پي د فعالیتونو په اړه د پاکستاني چارواکو د وروستیو څرګندونو په غبرګون کې وايي چې پاکستان یا خو د ترهګرۍ د قرباني هېواد تمثیل کوي او یا له سختو کورنیو کړکېچونو سره مخ دی. دوی په دې باور هم دي چې دا مسئله په سیمه کې د... Читать дальше...

د ازادي راډيويي مجلې په خپرونه کې اورئ چې په افغانستان کې د کتابونو د چاپ چارې ټکنۍ شوي دي. د کتابونو د چاپ دغه ټکنۍ شوې چارې څرنګه بېرته غوړېدای شي؟ په دې ادبي مجله کې هم نقد شته او هم شعر. په خپرونه کې له داسې چا سره خبرې شوي چې د ملي هندارې کیسې یې له یاده زده کړې دي. په مجله کې د سندرغاړي فرهاد غفور له نویو هنري هڅو هم خبرېږئ: د دې خپرونې د اورېدو لپاره لاندې لېنک کېکاږئ:

یو شمېر ځوانان چې لوړې زده کړې لري، په افغانستان کې له بېکارۍ شکایت کوي. تابش ایوبي د کابل پوهنتون د ژورنالېزم پوهنځي څخه فارغ شوی دی. نوموړی وايي، د طالبانو په واکمنۍ سره له دندې ګوښه شوی چې له امله یې له ډېرو ستونزو سره مخ شوی دی. ایوبي ازادي راډيو ته وویل چې په دې وروستیو کې له سختو شرایطو سره مخ دی. هغه وویل: "له هغه وخته چې د طالبانو ډله کابل ته راغله، زما د مور دنده ترې واخیستل شوه، د خور دنده مې ترې واخیستل شوه او ان له ما څخه يې دنده واخیسته. د خپل راتلونکي په اړه اندېښمن یم. ما دومره... Читать дальше...

وروسته له هغه چې د طالبانو حکومت افغان مېرمنې او نجونې له کار او لوړو زده کړو څخه محرومې کړې د ملګرو ملتونو سازمان په مشرۍ یو شمېر نړېوالو سازمانونو هڅې پیل کړي چې طالبان خپلې دغې پرېکړه بېرته واخلي. په کابل کې د یوې نادولتي ادارې کارکوونکې چې نه غواړي د امنیتي ستونزو له امله یې نوم په راپور کې واخیستل شي وايي، د طالبانو وروستۍ پرېکړې یې ژوند له سختیو سره مخ کړی. دا مېرمن د خپل کار ځای نوم هم نه اخلي، خو وايي هیله لري چې یوه ورځ بېرته خپل کار ته وګرځي. هغه زیاتوي: "هغه جلسې چې د دوی او طالبانو ترمنځ روانې دي هیله لرو چې یو پایله ورکړي. Читать дальше...

د کریمیا په ټاپوزمه کې د روسیې په پوځي هوایي ډګر بیلبیک کې نن د چاودنو راپورونه ورکړل شوي دي. د روسیې یوه پوځي چارواکي وویل چې روسي ځواکونو دوه ډرون الوتکې نسکورې کړې دي. ازادي راډیو دا راپور نه شي تاییدولای. بیلبیک هوایي ډګر د روسیې د ۳۸ جنګي الوتکو کور دی. په کریمیا ټاپوزمه کې د روسیې ګمارلی مشر سرګي اکسینوف وایي چې په سیمه کې اصلي ګواښ د بې پيلوټه الوتکو دی. کریما ټاپوزمه د اوکراین خاوره ده چې روسیې په ۲۰۱۴ کال کې له خپلې خاورې سره یوځای کړه.

د قزاقستان د بېړنیو چارو وزارت نن وویل، د سختو واورو ورېدو له امله اړ شوي چې په ټول هېواد کې ۱۲۷ لويې لارې وتړي. د دې وزارت په وینا، په روانو توپانونو کې په لویو لارو کې د بند پاتې شویو موټر چلوونکو د موندلو او مرستې لپاره ځانګړي ژغورونکي ټیمونه جوړ شوي. د قزاقستان د بېړنیو چارو وزارت د معلوماتو پر بنسټ تراوسه دې ټیمونو د قزاستان په بېلابېلو سیمو کې ۶۹۱کسان ژغورلي چې ۱۳۷ تنه يې ماشومان دي او د ژغورنې چارې لا هم دوام لري.

د مرکزي سومالیا په یوه ښارګوټي کې نن په دوو پرلپسې موټر بم چاودنو کې لږترلږه ۹ کسان وژل شوي او یو شمېر نور ټپیان دي. سیمه ییز چارواکي د برید پړه پر القاعده پورې تړلې الشباب ترهګرې ډلې اچوي. دا پېښه په هیران نومي سیمه کې رامنځته شوې. دغلته حکومت څو میاشتې وړاندې د الشباب ضد پراخ عملیات پیل کړي وو. د سومالیا ولسمشر حسن شیخ محمد د ټولو هغو اسلامپالو ډلو پر وړاندې د جګړې اعلان کړی دی چې د ۱۵ کلونو راهیسې د حکومت پر ضد بغاوت کوي.

د طالبانو په بياځلي واکمنۍ کې د نورو نجونو په څېر معلولې نجونې هم له زده‌کړې بې برخې شوي دي. په کابل کې د نابینایانو د انستیټوټ يوه زده کوونکې، چې د موضوع د حساسیت له امله نه‌غواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي وايي: "موږ هلته د قرانکریم او نورو اسلامي مضامینو په حفظ بوخت وو او د دولسم ټولکي له فراغت وروسته به زموږ ټول قران کریم حفظ کېده." دا زده کوونکې وايي، دوی به د مسلکي او تخنیکي ادارې په چوکاټ کې جوړو شویو ښوونځیو او انسټیټیوټونو کې اسلامي، عمومي او حرفه‌وي زده کړې کولې خو اوس له ټولو دې زده‌کړو بې برخې دي. Читать дальше...

د اوکراین په ماکیفکا ښارګوټي کې د ګڼو روسیي پوځیانو تر وژلو وروسته دا سوالونه پيدا شوې دي چې دومره ګڼ پوځیان څرنګه یو ځای وژل شوي دي. په دې ښارګوټي کې اوکراین د نژدې پنځه سوه روسي سرتېرو د وژلو یا ټپي کېدو ادعا کوي، روسیې وړمه ورځ تلفات دري شپېته یاد کړي و، خو تازه یې ویلي دي چې نهه اتیا سرتېري یې یو ځای وژل شوي دي. د روسیې د سامارا سیمې اوسېدونکي پرون د هغو سرتېرو د ویر په مراسمو کې راغونډ شوي وو چې د اوکرایني ځواکونو په تر ټولو خونړي برید کې روانه اوونۍ ووژل شول. ماسکو خپل پوځیان ملامته... Читать дальше...

له زده‌کړو او کاره د نجونو او ښځو د راګرځولو په اړه د غبرګونونو په دوام، د امریکا د بهرنیو چارو وزارت وایي په افغانستان کې د طالبانو له لوري د ښځو په کار د بندیز حکم څېړي. د دې وزارت ویاند نېډ پرایس په یو خبري کنفرانس کې وویل: "موږ د دې حکم اغېزې څېړو. له افغانستان سره د ستر بشري مرسته کوونکي هېواد په توګه موږ پر داسې لارو چارو غور کوو چې پر مټ یې وکولی شو یو پیاوړی او اصولي دریځ خپل کړو. په ورته وخت کې هڅه کوو چې د طالبانو له لوري په دې ناوړه رامنځته شوي چاپیریال کې د بشري وضعیت د لا خرابېدو مخه... Читать дальше...

د امریکا د متحدو ایالتونو ولسمشر جو بایډن به راروانه اوونۍ د جاپان د صدراعظم فومیو کیشیدا کوربه وي. سپینې ماڼۍ پرون په یوه اعلامیه کې ویلي، چې دواړه مشران به د خپلو حکومتونو، اقتصادونو او خلکو د اړیکو پر لا پیاوړتیا پر لارو چارو خبرې وکړي. اعلامیه زیاتوي، چې دواړه مشران به د اقلیمي بدلون په وړاندې پر مبارزه او د شمالي کوریا او چین پر امنیتي مسایلو، دغه راز پر اوکراین د روسیې د یرغل په باب هم بحث وکړي. جاپان تېره میاشت په خپله دفاعي پالیسۍ کې اساسي بدلونونه تصویب کړل، چې د بودجې د پام وړ زیاتوالی... Читать дальше...

د روسیې په سامارا سیمه کې ځايي اوسېدونکي پرون د هغو محلي سرتېرو د ویر لپاره راټول شوي وو، چې په اوکراین کې وژل شوي وو. دغه سرتېري تر ټولو خونړۍ دفاعي حملو کې وژل شوي، چې مسکو یې ملامتي پر خپلو سرتېرو اچولې او وايي دوی خپل ټلیفونونه کارول، چې ښايي اوکراین یې په مرسته د دوی د ځای په تثبیت کې کار اخیستی وي. د روسیې دفاع وزارت وايي، تېره شنبه ۸۹ تنه روسي سرتېري هغه وخت ووژل شول، چې اوکراین په دونیڅک سیمه کې د مسکو تر کنټرول لاندې میکایفکا ښارګوټي باندې د توپونو حملې وکړې. د اوکراین پوځ بیا ادعا... Читать дальше...

د خاص ارزګان ولسوالۍ يوه قومي مخور د نوم د نه ښودلو په شرط ازادي راډيو ته وويل، دغه ټولګي د دې ولسوالۍ په کوتزي، نکروز، چهار اسياب او شېخه کليو کې د شپې له‌خوا د نامعلومو کسانو له خوا سوځول شوي دي. دغه قومي مخور ويلي، دا محلي ټولګي چې د CIC موسسې له‌خوا يې ملاتړ کېده، د خلکو په شخصي مېلمستونو کې جوړ شوي وو چې ګڼو ماشومانو زده‌کړې په‌کې کولې. د سيمې يو شمېر نورو خلکو هم د لسو محلي ټولګيو سوځول تأييد کړي دي. ازادي راډيو په دې اړه د طالبانو د سيمه‌ييزو چارواکو سره اړيکه نيولې خو هغوی په دې اړه څه‌ نه‌دي ويلي. Читать дальше...

دغه سوداګریز مارکېټ چې تر ډېره د ښځو د لاسي صنایعو اړوند توکیو ته ځانګړی و، ټولې چارې يې د ښځو له‌خوا مخته وړل کېدلې او پېریدونکې یې هم یوازې مېرمنې وې. هغه مېرمنې چې په دې مارکیټ کې بوختې وې دا د اندېښنې وړ پرېکړه بولي او وايي چې، دوی خپلو کورنیو ته حلاله نفقه برابروله چې اوس ټولې بې‌کاره او پر کور کښېناستلې. نور تفصيل د لاندې غږيز فايل په کېکاږلو اورېدلی شئ:

په هرات کې د نوروز په نوم د پخوانۍ سیمه‌ییزې راډیو ویاند خالد قادري له بنده خوشې شو. د افغانستان د خبریالانو مرکز په یوه بیان کې لیکلي دي چې، د هرات محکمې ښاغلی قادري په خواله رسنیو کې د انتقادي لیکنې له امله په یوه کال بند محکوم کړی و چې د سې‌شنبې په ورځ یې له زندانه ازاد کړ. قادري نژدې دوې میاشتې د طالبانو په بند کې تېرې کړې.

د ملګرو ملتو د بشري مرستو د همغږۍ د ادارې مرستیال فران ایکویزا وایي، په مرستندویه ادارو کې د ښځو د کار ممانعت به د افغانستان لپاره په اوږدمهاله کې ویجاړونکی وي. یوناما په فېسبوک کې لیکلي دي چې، ښاغلي ایکویزا دا خبرې پرون سې‌شنبې د طالبانو د بېړنیو چارو د وزارت له سرپرست محمد عباس اخند سره په کابل کې د لیدو پر مهال وکړې. د طالبانو حکومت د ډسمبر په څلرویشتمه په غیردولتي بهرنیو او کورنیو موسسو کې ښځې له کاره منع کړې او ویې ویل چې اکثر ښځې چې په دې موسسو کې کار کوي اسلامي حجاب نه مراعاتوي. ګڼو... Читать дальше...

په غور کې یو ځوان د دې لپاره په دوه میاشتې بند محکوم شوی دی، چې د طالبانو له لوري یې د نجونو د زده‌کړو پر بندېدو اعتراض کړی و. یوې سرچینې چې له طالبانو څخه یې د ویرې له امله د خپل نوم له یادېدو ډډه کوله ازادي راډیو ته وویل، چې احمد مجیدي یوه اوونۍ مخکې په خپل فېسبوک کې د طالبانو له لورې د نجونو د زده کړو پر بندیز انتقاد کړی و، چې بیا طالبانو ونیو او پرون یې په دوه میاشتو بند محکوم کړ. احمد مجیدي د غور د مرغاب ولسوالي اوسېدونکی دی.

د نړۍ د فوټبال نامتو ستوري کریستیانو رونالډو په پلازمېنې ریاض کې د سعودي عربستان له النصر لوبډلې سره پرون په رسمي ډول تړون لاسلیک کړ. رونالډو تر دې تړون وروسته خبرې غونډې ته وویل چې، ده ته په اروپا او امریکا کې د فوټبال کلپونو وړاندیزونه کړي وو خو ده دا غوره وګڼله چې له یوه نوي چلنج سره مخامخ شي. د تړون له‌مخې به النصر د کال څه باندې دوه سوه میلیونه ډالر رونالډو ته ورکوي. دا د فوټبال په تاریخ کې تر ټولو ډېرې پیسې دي چې یو لوبغاړی یې ترلاسه کوي. اووه دېرش کلن رونالډو پنځه ځله د ټولې نړۍ د کال غوره لوبغاړی انتخاب شوی دی.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي د پاکستان له حکومته وغوښتل چې د خپلو تېرو څو لسیزو پالیسي بدله کړي، له تهدید او زور زیاتي دې ډډه وکړي او په سیمه کې دې د سولې او ثبات لپاره له افغانستان سره د متمدنو او ښو اړیکو لار خپله کړي. ښاغلي کرزي دا غوښتنه پرون په یوه بیان کې د خواله رسنیو له لارې وکړه. د دې بیان تر خپرېدو یوه ورځ مخکې د پاکستان دفاع وزیر خواجه اصف وویل، چې تحریک طالبان پاکستان په افغانستان کې د پاکستان پر ضد د بریدونو پلانونه جوړوي. تر دې مخکې د دوشنبې په ماښام د پاکستان د ملي امنیت... Читать дальше...

ټاکل شوې د ترکمنستان ولسمشر سبا پنجشنبه چین ته سفر وکړي. د چین د بهرنیو چارو د وزارت ویاند هووا چنینګ پرون وویل، چې سردار بیردي محمدوف د چین د ولسمشر شي جینپنګ په بلنه په دوه ورځني سفر چین ته ځي. د چین د بهرنیو چارو د وزارت ویاند د دې سفر په اړه نور جزییات نه‌دي ورکړي.

د ایرنا اژانس د راپور له‌مخې سږکال د دې بورسونو لپاره د ایران حکومت شل میلیارډه تومان ځانګړي کړي دي. د تهران پوهنتون رئیس سید محمد مقیمي وایي چې، د تهران پوهنتون په افغانستان کې له زده‌کړو د محرومو شویو نجونو منلو ته چمتو دی. ښاغلي مقیمي د سې‌شنبې په ورځ خبري غونډې ته وویل، په پوهنتون کې د منلو شرط دا دی چې د افغان نجونو علمي سطحه او تحصلي سوابق د تهران د پوهنتون په کچه وي. خو د تهران د پوهنتون دا اعلان د افغان نجونو لپاره ښایي هڅوونکی نه وي. صوفیه زاهد یوه محصله ده چې د طالبانو له حکم وروسته اوس په کور ناسته ده. Читать дальше...

د راپورونو له‌مخې روسیي پوځیانو په اوکراین کې د هوا او ځمکې له لارې بریدونه زیات کړي دي. دا حملې یوه ورځ وروسته تر دې ډېرې شوې چې کییف ادعا وکړه چې په سلګونو روسیي پوځیان یې په یوه برید کې وژلي یا ټپيان کړي دي. د اوکراین پوځ وایي چې، روسي ځواکونو یوه ورځ وروسته تر دې چې درانه تلفات ور واوښتل په اوکراین کې ملکي اهداف په نښه کړل. د اوکراین د لوی درستیز دفتر د دوشنبې په ورځ خبر ورکړ چې شاوخوا پنځه سوه روسي عسکر په یوه ورځ د اوکرایني ځواکونو د برید پر مهال د خرسون په ماکیفکا ښارګوټي کې یا وژل شوي یا ټپیان شوې دي. Читать дальше...

د افغان سوداګرو شاوخوا پنځه سوه کانټینره تجارتي مال چې له اندونیزیا او مالیزیا د کراچۍ بندر له لارې افغانستان ته انتقالېده، چابهار بندر ته واستول شو. د پاک-افغان سوداګرۍ خونې رئیس خان جان الکوزي ازادي راډیو ته دا خبره تایید کړه او ویې ویل چې، دا مال پرون وروسته تر دې د کراچۍ پر ځای چابهار ته ولېږدول شو چې پاکستاني چارواکي د کراچۍ په بندر کې له یوې اوونۍ راهیسې د افغان تاجرانو مالونو ته له خپل لورې یو په دوه یو په درې لوړ قیمت ټاکي. الکوزي ازادي راډیو ته وویل چې، د پاکستاني چارواکو دا چلند د دې... Читать дальше...

ګارډين ورځپاڼه: له برېتانیا خپرېدونکې ګارډین ورځپاڼې په افغانستان کې د ښځو په وړاندې د طالبانو په وروستیو اقدماتو سرمقاله لیکلې او په سرلیک کې یې دا اقدامات د "ښځو خلاف جګړه" بللې. د ورځپاڼې د سرمقالې ليکوال په وینا د افغان ښځو په وړاندې د طالبانو وروستي اقدمات چې لیکوال "بې رحمانه" بللي یوازې د بشري حقونو مساله نه ده بلکې د ژوندي پاتې کېدو مساله ده. لیکنه زیاتوي، په داسې یو هېواد کې چې لا د مخه یې اقتصادي وضیعت خراب دی، ۹۷ سلنه وګړي یې په بې وزلۍ کې ژوند کوي، له درې برخو دوه برخې وګړي یې بشري... Читать дальше...